باطن از نظر صوفیان

[ویکی فقه] باطن، مقابل «ظاهر» در قرآن کریم «الظاهر و الباطن» درباره خداوند آمده است. ولی اغلب اوقات «ظاهر» یا «باطن» را در باره مفهوم « علم » به کار می برند.
اگر چه اندیشه های غلاة و دیگر گروه های شیعی نخست در کوفه پدید آمد، ولی منبع افکار صوفیه را درباره باطن و علم باطن باید در بصره جست.
بنا به تعریف عرفای متقدم بصره، باطن عبارت است از خویشتنِ خویش آدمی، مجموعه عواطفی که سلسله جنبان اویند.

شاگردان حسن بصری
اعضای محفل حسن بصری، بویژه شاگردان عارف او به مطالعه جان و باطن آدمی ادامه دادند.
یکی از شاگردان او به نام عبدالواحد بن زید ظاهراً در این امر سهم مهمّی داشته است.

← استناد به حدیث قدسی
علم باطن متصوّفه به شکلی کامل در نوشته های حارث محاسبی (قرن سوم) وصف شده است.
در شرق، حکیم ترمذی (متوفی حدود ۳۰۰) مفهوم عرفانی علم باطن را در نظام حکمت الهی خود وارد کرد.
مؤلفان کتب ملل و نحل، چون کعبی، صوفیان قرن سوم را صرفاً «اصحاب باطن» خواندند.

تفسیر باطن قرآن و سنت
...