باستان شناسی افغانستان

در طول قرن ها، قشرهای پیاپی از هویت ها، فرهنگ ها و باورها سرزمینی را که امروزه افغانستان نامیده می شود بازشناسانده اند. این تداوم روند تاریخی، تنوعی پرباری را به وجود آورده که میراث فرهنگی باستانی این کشور را ترسیم می کند: از پیکره های یونانی - بودایی گندهارا گرفته تا نگاره هایِ دیواریِ مغاره های بامیان و تا نقوش تذهیب و خوشنویسی که زینت بخش بناهای دوران نخستین اسلامی هستند. [ ۱]
همان طور که از میان رودان ( بین النهرین؛ عراق امروزی ) به سبب تمدن های کهن و باستانی اش به عنوان "گهوارهٔ تمدن"، و از مصر باستان به سبب اهرام باستانی اش به عنوان "عجایب دنیای باستان" خوانده می شود، از افغانستان نیز به سبب موقعیت مهم و حساس ژئواستراتژیکی و ژئوپولیتیکی اش و حضور موزائیکی غنی از فرهنگ ها و تمدن های بزرگ در تاریخ هزاران سالهٔ این سرزمین به عنوان "چهارراهِ فرهنگ های باستان" یاد می شود. [ ۲] [ ۳]
افغانستان، امروزه با داشتن بیش از ده هزار پایگاه باستان شناسی مهم، بعد از مصر دومین غنی ترین و ارزشمندترین گنجینه های باستان شناسی دنیا را در خود جای داده است. [ ۴] افغانستان یکی از معدود کشورهای منطقه است که فهرست پایگاه های باستان شناسیِ آن در کتابی دو جلدی زیر عنوانِ فهرست پایگاه های باستان شناسیِ افغانستان ( عنوان فرانسوی: Catalogue des sites archeologiques d'Afghanistan/عنوان انگلیسی: Archaeological gazetteer of Afghanistan ) ، نوشته وارویک بال در سال ۱۹۸۲ میلادی در پاریس به چاپ رسید. در این مجموعه دو جلدی جزئیات ۱۲۷۱ پایگاه عمده باستان شناسی افغانستان آمده، که این رقم تنها %۱۰ از کُل مجموعه پایگاه های باستان شناسی در افغانستان را در بر می گیرد. [ ۵]
براساس آثار بدست آمده از این پایگاه ها، بروشنی دیده می شود که افغانستان پیوندگاه فرهنگ های مهم خاورمیانه، آسیای مرکزی، آسیای جنوبی و یونان باستان بوده و اقوام مختلف از عصر پارینه سنگی، طی دوره های مختلف تاریخی در این سرزمین زندگی کرده اند. [ ۶]
بیشینهٔ فعالیت های باستان شناسی در افغانستان به سال ۱۸۳۳ میلادی می رسد، زمانی که افسران کمپانی هند شرقی بریتانیا، ارتش هند و مأموران سرحدی افغان و سیاحانی چون چارلز میسون ( Charles Masson ) گنجینه های باستانی افغانستان را برنگری می کردند و مجموعه های کوچک و گرانبها را گردآوری می کردند. [ ۷]