بازسازی ایران

[ویکی فقه] بازسازی به معنای دوباره سازی، و عمدتاً ساختن آبادیها و اماکن ویران شده یا از میان رفته بر اثر سوانح طبیعی، مانند سیل و زلزله، یا حوادث اجتماعی، مانند جنگ است.
بازسازی که در تاریخ از آن به صورت «تعمیر»، «عمارت» و «تجدید عمارت» یاد شده است در ایران سابقه طولانی دارد، زیرا به لحاظ واقع بودن قسمتهای گسترده ای از آن در کمربند زلزله و روبرو شدن با حوادث طبیعی دیگر، مانند طغیان رودها و سیل، بسیاری از آبادیها، از دیه تا شهر، بارها تخریب و بازسازی شده است.
همچنین به سبب ویژگی جغرافیایی کشور هر چند گاهی، مردم این سرزمین با یورشهای ویرانگری روبرو می شدند و پس از مدتی، بازسازی مناطق تخریب شده مانند شهرها و دیه ها آغاز می شد: مساجد و اماکن آسیب دیده تعمیر و گاهی شهرها و آبادیها از نو احداث می شد و در مناطق روستایی قناتها و چشمه ها لایروبی می شد.
در بازسازی شهرها، بویژه پس از زمین لرزه ها، نه تنها حکومت مرکزی بلکه حکام محلی هم مساعدت می کرده اند؛ مثلاً پس از زمین لرزه ویرانگر کاشان در ۱۱۹۲، عبدالرزاق خان کاشانی، حاکم شهر، در تعمیر بازار و مسجد جمعه و تجدید بنای خانه ها سهم اساسی داشت.
در منابع ایرانی، بازسازی (تجدید عمارت) و احداث بیش تر شهرهای ایران به شاهان افسانه ای و تاریخی نسبت داده شده است؛ مثلاً قاین به کی لهراسب، پدر گشتاسب اصطخر به کیومرث سمرقند به کاووس، پسر قباد؛ و مرورود به بهرام، پسر یزدگرد.
ظاهراً شاهان تنها به بازسازی و نوسازی آبادیهایی همت می گماشته اند که از قبل وجود داشت نه احداث آنها.
بنابر اساطیر، افراسیاب، پادشاه توران، در دوره منوچهر به ایران یورش آورد و پس از جنگهایی، مدت دوازده سال بر آن تسلط یافت و زمینها، شهرها، قلعه ها، رودها، چشمه ها و قناتها را نابود ساخت.
این ویرانی پس از برقراری صلح که پی آمد تیراندازی آرش کمانگیر و تعیین مرز بود، عمارت شد.

بازسازی آبادیها در دوره اردشیر بابکان
در دوره های تاریخی، بازسازی آبادیها و تبدیل آن ها به شهر از دوره اردشیر بابکان آغاز شد؛ چنانکه نام اردشیر بابکان در اسامی برخی از شهرهای ایران باستان دیده می شود؛ مانند به اردشیر (کرمان و عراق)، پسااردشیر (شهرخط) در بحرین؛ اردشیرخُرَّه (یا اردشیرخوره، فیروزآباد کنونی)؛ ریواردشیر در فارس و غیره، مهمترین شهری که او ساخت اردشیر خُرَّه بود. در احداث آن، عامل مذهبی (آتشکده) در نظر بود.
این همان شهری است که در زمان عضدالدوله دیلمی، فیروزآباد نام گرفت و تجدید عمارت شد.
در دوره مذکور شهرها را به شکل جانوران و اشیاء می ساختند یا به آن صورت بازسازی می کردند. به نوشته حمدالله مستوفی : «اکاسره را عادت بودی که شهرها را برشکل جانوران و اشیا می ساختندی» چنانکه نیشابور به شیوه رقعه شطرنج هشت قطعه در هشت قطعه، شوشتر بر مثال اسب، شوش بر مثال باز و قلعه طبرک بر صورت کژدم بود.
و فسا را که اول به شکل مثلث بود، بعدها آزاد مرد کامگار، عامل حجاج بن یوسف، به فرمان وی، تغییر شکل داد و تجدید عمارت (بازسازی) کرد.
در شهرسازی و تبدیل آبادیها به شهر یا نوسازی آبادیها، معماران ایرانی به عوامل متعدد جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی توجه داشته اند.

بازسازی در دوره اسلامی
در دوره اسلامی در احداث شهرها، و به عبارت درست تر، در تبدیل دهکده ها به شهرها، و بازسازی آنها «مسجد» سهم اساسی داشت.
در هفدهمین سال هجرت، به دستور خلیفه دوّم، سلمان (پارسی) و حذیفه (از صحابه) به مکان یابی برای احداث شهر پرداختند.
پس از جستجو، از انبار تا سواحل شرقی رود فرات، محل کوفه را که دارای سه دیر (ظاهراً سه آبادی) با آب و هوای «بری و بحری» بود پسندیدند و در آن جا نماز گزاردند. ظاهراً شهر کوفه صورت بازسازی شده و گسترش یافته همان سه آبادی است.
پس از آن، لشکریان مسلمان، به فرماندهی سعد، از مداین به کوفه آمدند و پس از ساختن مسجدی، برای احداث خانه ها، مردی نیرومند از میانه مسجد تیری به هر سو پرتاب کرد و در محلهایی که تیرها فرود آمد خانه ساختند و بازارها را هم، به صورت دکه، در کنار خانه ها بنا کردند.
نخست، خانه ها از نی بود ولی پس از آتش سوزی در کوفه، خلیفه موافقت کرد که شهر بازسازی شود و خانه های گلی بسازند به شرطی که کسی بیش از سه اطاق نداشته باشد. در شهر خیابانهای هفت، بیست و چهل ذرعی ساخته شد.
همچنین سعد با آجر قصرشاهی که به قصر کوفه معروف است، زیرزمینها و نقبهایی در اطراف مسجد احداث کرد.
احداث قصر کوفه با روزبه مهندس ایرانی بوده است.
در دو قرن اول هجری، به سبب وجود جنگ و گریز در بلاد اسلامی، اقدامات اساسی برای بازسازی صورت نگرفت؛ چنانکه در قرن چهارم، ابودلف از دیدن قصرها، سدها و پلهای متعلق به دورانهای گذشته ایران، با شگفتی یاد کرده است.

بازسازی در دوره سلجوقیان
...