ایین نامک

آیین نامک. مجموعه کتب و رسائل تاریخی دربارۀ چگونگی اجرای آیین و آداب و رسوم اجتماعی ، سیاسی ، نظامی و اقتصادی ساسانیان . این رسائل گویا در نزد موبدان و دانشمندان زردشتی و در معابد و آتشکده ها نگهداری می شده و محفوظ مانده تا این که در دورۀ اسلامی بخش هایی از آن به زبان عربی ترجمه شده است . جاحظ در التاج ، مسعودی در مروج الذهب ، ابن قتیبه در عیون الاخبار و ثعالبی مرغنی در الغرر فی سیرالملوک و اخبارهم هر یک اطلاعاتی دربارۀ آیین نامک ارائه داده اند که نشان می دهد کتب و رسائل مشهور به آیین نامک و انواع آیین نامک ها در دسترس آنان قرار داشته و از این منبع در تدوین آثار خود بهره برده اند. در میان این آثار، ابن قتیبه بیش از دیگران به آیین نامک های مختلف دسترسی داشته و از مجموعۀ رسائل مذکور در بخش های متعدد عیون الاخبار بهره گرفته و معمولاً هرگاه از این آیین نامک استفاده کرده با اصطلاح «قرأت فی آیین» به منبع خود اشاره کرده است . از آنچه ابن قتیبه در آثار خود ذکر کرده ، برمی آید که آیین نامه ها (که در فارسی میانه به ایوین نامگ یا آیین نامگ نامیده می شده) مجموعۀ عظیمی از فنون و آداب و معارف عصر ساسانیان بوده و سازمان تشکیلاتی و رسوم درباری آنان در این آیین نامه ها منعکس بوده و مراتب و معلومات جامع دربارۀ درباریان ، بزرگان ، شاهزادگان ، فرمانروایان ، احکام دولت ، آیین جنگ ، کتابت ، زمامداری ، معاشرت با اشراف و بزرگان ، مصاحبت با شاهان ، سوارکاری ، لشکرآرایی ، چوگان بازی و شطرنج و آیین های مختلف دیگر بوده است . متأسفانه از این مجموعه های متعدد تنها بخش هایی به زبان عربی ترجمه شده و همین آثار نیز مستقلاً به دست ما نرسیده (مانند کتاب الرسوم که مسعودی از آن یاد کرده و بعدها همین کتاب به قلم ابن مقفع با عنوان آیین نامه فی الائین به عربی ترجمه شده) بلکه در آثار مورخان و نویسندگان مسلمان انعکاس یافته است . ازجملۀ آیین نامه هایی که اکنون در دست است آیین نامۀ کوتاهی است به زبان عربی با عنوان آیین الأردشیر، که منسوب به اردشیر ساسانی است.