ایوایی

(نیز: ایقا؛ یقا) طایفۀ بزرگ و قدیمی ترک، از طوایف غُز. ایوایی ها ظاهراً همراه سلاجقه و سایر غزان به ایران آمدند و تا آناتولی و عراق عرب پیش رفتند. مهم ترین مراکز استقرار این مردم، ناحیۀ اخلاط در شرق آناتولی، همدان و بخشی از لرستان و آن بخش از عراق بود که در مقابل پشتکوه لرستان قرار دارد. ایواییان در موصل و کرکوک نیز سکونت داشتند. قلعۀ بهار در همدان از مراکز خوانین ایوایی بود. ایواییان غرب ایران در قرون ۶ و ۷ق، اتباع خلیفۀ عباسی و حکومت بغداد بودند و از این جهت، در زمرۀ نیروهای جنگی خلیفه قرار داشتند و بارها درمقابل شاهان و دولت های مخالف خلیفه ایستادند. اسماعیل ایوایی از مدافعان شهر اخلاط، در ۶۲۶ق پس از کسب امتیازاتی از سلطان جلال الدین، قوای او را وارد اخلاط کرد. سلیمان شاه ایوایی، مشهورترین سرکردۀ این مردم، از مخالفان جدی اتابکان لُر و یکی از دوستداران خلیفۀ عباسی بود و ظاهراً در جریان حمله به بغداد کشته شد.