ایلک خانیان. [ ل َ ] ( اِخ )ایلک خانیه. آل افراسیاب. آل خاقان. خانیه. قراختائیان. رجوع به آل افراسیاب و دایرةالمعارف فارسی شود.
فرهنگ فارسی
ایلک خانیه آل افراسیاب آل خاقان خاقانیان خانیه قراخانیان . این سلسله از نژاد ترک چگلی بوده و مدتها در کاشغر و بلاساغون و ختن و ماورائ النهر حکومت کرده اند . طایفه آنان نخست در کاشغر و بلاساغون مستقر بودند و از حدود ۳۱۵ آغاز حکومت کردند و در حدود ۳۴۹ مسلمان شدند . سلسله مذکور که به زودی امرای متعددی یافت از قرن چهارم تا اوایل قرن هفتم در تاریخ ایران شهرت داشته است و نظر به کثرت امرا و تشعب آنان ترتیب دادن تاریخ مرتبی برای سلسله مذکور دشوار است . همین اختلاف باعث شد که امیران این خاندان با آنکه مقدومه فتوحاتشان نیکو بود نتایج درخشانی از کار خود نتوانستند بگیرند و به زودی به مساعدتهای سلسله های دیگر مانند غزنویان و سلجوقیان محتاج شدند و پس از شکست سنجر از قراختائیان در ۵۳۶ به دامن این حکومت جدید ترک افتادند . روی هم رفته سه شعبه مهم ار ایلگ خانیان تشخیص می توان داد : ۱ - در کاشغر و ختن و بلاساغون . ۲ - در بخارا . ۳- در ماورئ النهر . تسلط این سلسله بر قلمرو حکومت سامانی در زمان شهاب الدوله بغراخان هارون بن سلیمان ( یا موسی ) صورت گرفت . وی از بلاساغون در زمان نوح بن منصور به ماورائ النهر تاخت و بخارا را در ۳۸۲ فتح کرد ولی بیمار شد و از آنجا بیرون رفت و نوح به بخارا بازگشت و هارون در راه در گذشت . فتح مسلم بخارا در ۳۸۹ بعهد عبدالملک سامانی به دست ایلگ خان نصر بن علی انجام گرفت . پس از ظهور غزنوی سلاطین این سلسله مانند ایلگ خان نثز قدر خان طغا خان علی تگین ابو المظفر ارسلان خان یا منکوب وی شدند و یا از در اطاعت در آمدند . همین حال در زمان سلجوقیان حکمفرما بود . پس از ضعف سنجر و غلبه گورخان قراختایی بر ماورائ النهر آل افراسیاب فرمانبردار گورخان شدند ولی در همین اوان سلطنت خوارزمشاهی توسعه می یافت و مزاحم ایلگ خانیان میشد . عاقبت هم عثمان بن حسن در ۶٠۹ و به قولی در ۶٠۷ به فرمان محمد خوارزمشاه به قتل رسید و دوره حکومت این سلسله در ماورائ النهر و در همان اوان در ترکستان به پایان رسید . یا ایلک خانیه یا آل افراسیاب
