آیشمن در اورشلیم: گزارشی در باب ابتذال شر کتابی است از هانا آرنت، نظریه پرداز سیاسی آلمانی، که در سال ۱۹۶۳ منتشر شد. آرنت، یهودی ای که در دورهٔ به قدرت رسیدن آدولف هیتلر از آلمان گریخت، در این کتاب گزارشی از محاکمهٔ آدولف آیشمن به دست داده است. نسخه بازبینی شده و تفصیلی تر این کتاب، در سال ۱۹۶۴ منتشر شد.
... [مشاهده متن کامل]
ترجمه فارسی این کتاب در شهریور ۱۳۹۹ با ترجمه زهرا شمس توسط نشر برج در ایران به چاپ رسید. همچنین مهدی افشین فر ترجمه تازه و متفاوتی از این کتاب را در سال ۱۴۰۲ توسط انتشارات اکباتان در ایران ارائه کرده است.
آرنت با توجه به اظهارات آیشمن در دادگاه و شواهد و مدارک تاریخی در دسترس، چندین مشاهده در مورد آیشمن را مطرح می کند:
• آیشمن در دادگاه اظهار کرد که همواره به امر مطلق طبق تعریف ایمانوئل کانت پای بند بوده است. آرنت استدلال می کند که آیشمن اساساً سخن کانت را اشتباه فهمیده بود زیرا «قاعده زرین» و اصل مقابله به مثل نهفته در امر مطلق کانت را درک نکرده و فقط مفهوم انطباق اعمال یک انسان و قانون عمومی را فهمیده بود. آیشمن می کوشید روح قوانینی را که اجرایشان می کرد رعایت کند به نحوی که خود قانونگذار، پای بندی او را تایید کند. در صورت بندی کانت از امر مطلق، قانونگذار همان خودِ اخلاقی است و به این معنا، تمام انسان ها قانونگذارند. اما در صورت بندی آیشمن، قانونگذار صرفا شخص هیتلر بود. آیشمن ادعا می کرد که وقتی مسئول اجرای بخشی از راه حل نهایی شده، عقیده اش عوض شده و آرنت در این نقطه می گوید که آیشمن از اینجا به بعد دیگر طبق اصول کانتی ( بنا به فهم خودش ) زندگی نمی کرد بلکه خود را با این فکر تسلی می داد که دیگر ارباب اعمال خویشتن نیست و نمی تواند وضع را تغییر بدهد.
• آرنت می گوید که ناتوانی آیشمن از فکر کردن را می توان به روشنی در استفاده مداوم او از تکیه کلام ها و اصطلاحات کلیشه ای مشاهده کرد. او به جای اینکه برای درک مسائل و وضعیت پیش رو از اندیشه خود استفاده کند، سعی می کرد همه چیز را در قالب همین عبارات کلیشه ای و از پیش تعیین شده بفهمد و توجیه کند.
• آرنت می گوید که آیشمن در دادگاه هیچ نشانه ای از نفرت دیوانه وار از یهودیان از خود نشان نمی داد و به نظر می آمد که شخصا خصومت یا نفرتی نسبت به یهودیان ندارد.
• به گفته آرنت، «آیشمن قبل از اینکه پا به حزب ناسیونال سوسیالیست کارگران آلمان و اس اس گذارد، نشان داده بود که هرجا راهش بدهند عضو می شود و به همین دلیل، ۸ مه ۱۹۴۵، تاریخ رسمی شکست آلمان، برای او اهمیت زیادی داشت، چون بالاخره فهمید از این به بعد باید بدون عضویت در اینجا یا آنجا، زندگی خودش را بگذراند» آرنت اشاره می کند که اعمال آیشمن بیش از آنکه ناشی از خباثت ذاتی او باشد، نتیجه وفاداری و سرسپردگی کورکورانه او به رژیم نازی و نیاز او به تعلق به چیزی و جایی بود. به گفته خود آیشمن: {پس از شکست آلمان در جنگ} «احساس کردم باید یک زندگی فردی بی رهبر و دشوار را شروع کنم، دیگر از هیچکس فرمان نخواهم گرفت، دیگر دستور و حکمی خطاب به من صادر نمی شود، هیچ آیین نامه به دردبخوری برای همفکری در کار نیست؛ خلاصه آنکه، یک زندگی کاملاً ناشناخته تا آن زمان، پیش رویم قرار داشت».
• آیشمن علیرغم ادعای خود فرد باهوشی نبود. آرنت در بخش دوم کتاب توضیح می دهد که آیشمن نتوانست دبیرستان یا تحصیلات فنی و حرفه ای خود را تمام کند و نخستین شغل خود ( فروشندگی در شرکت وکیوم اویل اتریش ) را هم به کمک روابط خانوادگی اش به دست آورد. آرنت اشاره می کند که آیشمن هم در اس اس و هم در دادگاه اورشلیم، تلاش می کرد ناکامی ها و ضعف های مهارتی و تحصیلی خود را پنهان کند و اگر صحبت این مسائل به میان می آمد از خجالت سرخ می شد.
• آرنت به این نکته اشاره می کند که آیشمن ادعای مسئولیت جنایاتی را می کرد که اختیار یا تخصص کافی برای شرکت در آنها را هم نداشت و علاوه بر آن به دفاعیه ای که در دادگاه مطرح کرده بود هم آسیب می زد. آرنت معتقد است که «لاف زدن همیشه یکی از رذیلت های آیشمن بود» و این مرد ترجیح می داد به عنوان یک جنایتکار جنگی به دار آویخته شود تا اینکه بی نام و نشان به زندگی اش ادامه بدهد.
• آرنت ذکر می کند که آیشمن وقتی به عنوان یکی از چهره های فرعی در کنفرانس وانزه شرکت کرد و پشتیبانی و اشتیاق مقامات عالی رژیم نازی نسبت به برنامه راینهارت هایدریش برای اجرای راه حل نهایی را مشاهده نمود، احساس کرد که دیگر در قبال موضوع مسئولیت اخلاقی چندانی ندارد، وجدانش آرام گرفت و خود را پونتیوس پیلاطس می دید.
• طی مدت بازداشت آیشمن پیش از آغاز محاکمه، دولت اسرائیل شش روانپزشک را برای معاینه و بررسی وضعیت آیشمن فرستاد. این روانپزشکان هیچ نشانه ای از بیماری روانی از جمله اختلال شخصیت در آیشمن پیدا نکردند. شش روانپزشک بر «طبیعی» بودن او گواهی داده بودند - می گفتند یکی از آنها با تعجب فریاد زده که «وضعیت ایشان از من هم طبیعی تر است، مخصوصاً حالا، بعد از این معاینه»، و دیگری دریافته بود که کلّ نگرش روان شناختی او، رفتارش در قبال زن و فرزندانش، مادر و پدرش، برادرانش، خواهرانش و دوستانش، «نه تنها طبیعی، بلکه بسیار مطلوب» است. آرنت معتقد است که همین نکته به خوبی نشان می دهد که خلاف ادعای رایج، جنایتکاران نازی لزوما افرادی سایکوپات و متفاوت از مردمان «طبیعی» نبودند. بسیاری از حرف آرنت این برداشت را کرده اند که موقعیت هایی مانند هولوکاست می توانند عادی ترین افراد را با عادی ترین انگیزه ها وادار به ارتکاب جنایات فجیع کنند، اما آرنت سرسختانه با این برداشت مخالف بود زیرا آیشمن داوطلبانه تصمیم به پیروی محض و کورکورانه از پیشوا و دستورات او گرفته بود. آرنت تاکید می کند که انتخاب اخلاقی حتی در زمانه قدرت گیری حکومت های تمامیت خواه به قوت خود باقی است و این انتخاب پیامدهای سیاسی دارد حتی وقتی انتخاب کننده به جهت سیاسی کاملا بی قدرت است. آرنت معتقد است:
... [مشاهده متن کامل]
ترجمه فارسی این کتاب در شهریور ۱۳۹۹ با ترجمه زهرا شمس توسط نشر برج در ایران به چاپ رسید. همچنین مهدی افشین فر ترجمه تازه و متفاوتی از این کتاب را در سال ۱۴۰۲ توسط انتشارات اکباتان در ایران ارائه کرده است.
آرنت با توجه به اظهارات آیشمن در دادگاه و شواهد و مدارک تاریخی در دسترس، چندین مشاهده در مورد آیشمن را مطرح می کند:
• آیشمن در دادگاه اظهار کرد که همواره به امر مطلق طبق تعریف ایمانوئل کانت پای بند بوده است. آرنت استدلال می کند که آیشمن اساساً سخن کانت را اشتباه فهمیده بود زیرا «قاعده زرین» و اصل مقابله به مثل نهفته در امر مطلق کانت را درک نکرده و فقط مفهوم انطباق اعمال یک انسان و قانون عمومی را فهمیده بود. آیشمن می کوشید روح قوانینی را که اجرایشان می کرد رعایت کند به نحوی که خود قانونگذار، پای بندی او را تایید کند. در صورت بندی کانت از امر مطلق، قانونگذار همان خودِ اخلاقی است و به این معنا، تمام انسان ها قانونگذارند. اما در صورت بندی آیشمن، قانونگذار صرفا شخص هیتلر بود. آیشمن ادعا می کرد که وقتی مسئول اجرای بخشی از راه حل نهایی شده، عقیده اش عوض شده و آرنت در این نقطه می گوید که آیشمن از اینجا به بعد دیگر طبق اصول کانتی ( بنا به فهم خودش ) زندگی نمی کرد بلکه خود را با این فکر تسلی می داد که دیگر ارباب اعمال خویشتن نیست و نمی تواند وضع را تغییر بدهد.
• آرنت می گوید که ناتوانی آیشمن از فکر کردن را می توان به روشنی در استفاده مداوم او از تکیه کلام ها و اصطلاحات کلیشه ای مشاهده کرد. او به جای اینکه برای درک مسائل و وضعیت پیش رو از اندیشه خود استفاده کند، سعی می کرد همه چیز را در قالب همین عبارات کلیشه ای و از پیش تعیین شده بفهمد و توجیه کند.
• آرنت می گوید که آیشمن در دادگاه هیچ نشانه ای از نفرت دیوانه وار از یهودیان از خود نشان نمی داد و به نظر می آمد که شخصا خصومت یا نفرتی نسبت به یهودیان ندارد.
• به گفته آرنت، «آیشمن قبل از اینکه پا به حزب ناسیونال سوسیالیست کارگران آلمان و اس اس گذارد، نشان داده بود که هرجا راهش بدهند عضو می شود و به همین دلیل، ۸ مه ۱۹۴۵، تاریخ رسمی شکست آلمان، برای او اهمیت زیادی داشت، چون بالاخره فهمید از این به بعد باید بدون عضویت در اینجا یا آنجا، زندگی خودش را بگذراند» آرنت اشاره می کند که اعمال آیشمن بیش از آنکه ناشی از خباثت ذاتی او باشد، نتیجه وفاداری و سرسپردگی کورکورانه او به رژیم نازی و نیاز او به تعلق به چیزی و جایی بود. به گفته خود آیشمن: {پس از شکست آلمان در جنگ} «احساس کردم باید یک زندگی فردی بی رهبر و دشوار را شروع کنم، دیگر از هیچکس فرمان نخواهم گرفت، دیگر دستور و حکمی خطاب به من صادر نمی شود، هیچ آیین نامه به دردبخوری برای همفکری در کار نیست؛ خلاصه آنکه، یک زندگی کاملاً ناشناخته تا آن زمان، پیش رویم قرار داشت».
• آیشمن علیرغم ادعای خود فرد باهوشی نبود. آرنت در بخش دوم کتاب توضیح می دهد که آیشمن نتوانست دبیرستان یا تحصیلات فنی و حرفه ای خود را تمام کند و نخستین شغل خود ( فروشندگی در شرکت وکیوم اویل اتریش ) را هم به کمک روابط خانوادگی اش به دست آورد. آرنت اشاره می کند که آیشمن هم در اس اس و هم در دادگاه اورشلیم، تلاش می کرد ناکامی ها و ضعف های مهارتی و تحصیلی خود را پنهان کند و اگر صحبت این مسائل به میان می آمد از خجالت سرخ می شد.
• آرنت به این نکته اشاره می کند که آیشمن ادعای مسئولیت جنایاتی را می کرد که اختیار یا تخصص کافی برای شرکت در آنها را هم نداشت و علاوه بر آن به دفاعیه ای که در دادگاه مطرح کرده بود هم آسیب می زد. آرنت معتقد است که «لاف زدن همیشه یکی از رذیلت های آیشمن بود» و این مرد ترجیح می داد به عنوان یک جنایتکار جنگی به دار آویخته شود تا اینکه بی نام و نشان به زندگی اش ادامه بدهد.
• آرنت ذکر می کند که آیشمن وقتی به عنوان یکی از چهره های فرعی در کنفرانس وانزه شرکت کرد و پشتیبانی و اشتیاق مقامات عالی رژیم نازی نسبت به برنامه راینهارت هایدریش برای اجرای راه حل نهایی را مشاهده نمود، احساس کرد که دیگر در قبال موضوع مسئولیت اخلاقی چندانی ندارد، وجدانش آرام گرفت و خود را پونتیوس پیلاطس می دید.
• طی مدت بازداشت آیشمن پیش از آغاز محاکمه، دولت اسرائیل شش روانپزشک را برای معاینه و بررسی وضعیت آیشمن فرستاد. این روانپزشکان هیچ نشانه ای از بیماری روانی از جمله اختلال شخصیت در آیشمن پیدا نکردند. شش روانپزشک بر «طبیعی» بودن او گواهی داده بودند - می گفتند یکی از آنها با تعجب فریاد زده که «وضعیت ایشان از من هم طبیعی تر است، مخصوصاً حالا، بعد از این معاینه»، و دیگری دریافته بود که کلّ نگرش روان شناختی او، رفتارش در قبال زن و فرزندانش، مادر و پدرش، برادرانش، خواهرانش و دوستانش، «نه تنها طبیعی، بلکه بسیار مطلوب» است. آرنت معتقد است که همین نکته به خوبی نشان می دهد که خلاف ادعای رایج، جنایتکاران نازی لزوما افرادی سایکوپات و متفاوت از مردمان «طبیعی» نبودند. بسیاری از حرف آرنت این برداشت را کرده اند که موقعیت هایی مانند هولوکاست می توانند عادی ترین افراد را با عادی ترین انگیزه ها وادار به ارتکاب جنایات فجیع کنند، اما آرنت سرسختانه با این برداشت مخالف بود زیرا آیشمن داوطلبانه تصمیم به پیروی محض و کورکورانه از پیشوا و دستورات او گرفته بود. آرنت تاکید می کند که انتخاب اخلاقی حتی در زمانه قدرت گیری حکومت های تمامیت خواه به قوت خود باقی است و این انتخاب پیامدهای سیاسی دارد حتی وقتی انتخاب کننده به جهت سیاسی کاملا بی قدرت است. آرنت معتقد است:
