اوین

اِوین، نام محله ای در شهرستان شمیرانات واقع در شمال شهر تهران است. این محله جزئی از منطقه ۱ شهرداری تهران است. [ ۱]
ناحیه کوهستانی اوین به عنوان بخشی از ناحیه کوهستانی البرز مرکزی از شرق به تپه های علی آباد ولنجک، از غرب به ارتفاعات حصارک، از شمال به ارتفاعات توچال و شاه نشین و از جنوب به ناحیه اوین و سعادت آباد محدود می گردد. میزان متوسط بارندگی سالیانه ۴۰۰–۳۰۰ میلی متر و میزان متوسط دمای سالیانه ۱۶٫۷ درجه سانتی گراد است. [ ۲]
اوین در شمال تهران و در دامنه کوه های البرز و از شمال به جاده درکه و ولنجک و از جنوب به بزرگراه چمران و مجموعه مسکونی آتی ساز، از شرق به محله محمودیه و زعفرانیه و از غرب به سعادت آباد محدود می باشد.
میدان اوین ( دانشجو ) در ارتفاع ۱۶۴۰ متری از سطح دریا قرار دارد.
موقعیت طبیعی و وجود نهرهای پرآب و تغییر مسیر آن ها سبب گسترش روستای اوین و تشکیل محلات مختلف آن گردیده است. این محله دارای باغات و زمین های کشاورزی زیادی بوده که متأسفانه در سال های اخیر با ساخت وسازهای بی رویه این بافت های سبز از بین رفته است. این محله که از محلات قدیمی شمیران می باشد از چند طایفه تشکیل شده است از معروف ترین این طوایف می توان از اوینی، اعرابی، مسعودیان، فکری، میررحیمی ، ابطحی، میرشریفی، شعیبی… نام برد. از زیباترین مراسم به جامانده در این محله قدیمی مراسم تاسوعا و عاشورا می باشد که بین محله یا ده اوین و درکه در این روزها برگزار می شود.
نطفه اولیه تشکیل روستای اوین و گسترش ابتدایی آن شکل خطی و در کنار رودخانه و نهر منشعب از آن صورت گرفته است. قدمت این روستا به احتمال زیاد به هزار سال پیش می رسد و هسته آن هم محله تپه سرباز و دامنه شمالی آن بوده است. این تپه در اوایل دوران حکومت قاجار به مرکز اردوگاه نظامی و آموزش فنون رزمی تبدیل می گردد که وجه تسمیه آن هم به همین دلیل است. بافت مسکونی در این قسمت تا اندازه ای دارای تراکم بیشتری نسبت به سایر محلات است و به علت عدم وجود نهر و آب جاری در آن باغ و فضای سبز موجود نیست.
دومین مرحله گسترش محله پاچنار بوده که آب جاری رودخانه درکه ( آب هفت حوض ) از طریق نهر پاچنار به راحتی به آن سوار می شود. در این بافت به عناصر کالبدی که قدمت زیادی دارند برخورد می کنیم از قبیل مسجد وحسینیه و بقعه امامزاده مطیب، آسیاب، گورستان قدیمی روستا نیز در این محله قرار داشته. سابقه این محله را با کمی تفاوت پی لو می نامند. محله پاچنار در مرکز اوین قرار دارد و نام آن نشئت گرفته از درخت چنار تنومندی است که در میدان پاچنار و نزدیک قهوه خانه قرارداشته است. این چنار در سال ۱۳۰۷ قطع گردیده است.

اِوین
منطقه ای کوهستانی در تهران در غرب تجریش و جنوب درکه. روستایی قدیمی و نام آن احتمالاً ایون یا اِذون بوده است که در گویش اهالی به اوین تبدیل شده است. در منابع تاریخی قرن ۸ق، از آن با عنوان اذون یاد شده است. هنگام احداث خیابان درکه، آثاری قدیمی کشف شد که گواه تاریخی بودن این منطقه است. در اوین دو بقعه با نام های امامزاده مُطیّب و امامزاده عزیز در غرب دانشگاه شهید بهشتی (ملّی سابق) قرار دارد که سادات اوین خود را از نسل آن ها می دانند و اعتقاد دارند که آن ها در دورۀ عباسیان به این منطقه آمده بوده اند. ساکنان اوین از شش طایفه، ازجمله افغانی ها و سمنانی ها، تشکیل می شده اند که تا چندی پیش به لهجۀ شمیرانی تکلّم می کردند. اوین در دورۀ قاجار، موقوفۀ آستان قدس رضوی و ییلاق مردم تهران بود. از آن دوره باغ هایی باقی مانده بود که از آن میان، باغْ درّه در ۱۳۲۵ش به اردوگاه تعلیماتی لشکرِ دو، و در اواخر دهۀ ۱۳۴۰ش به زندان اوین تبدیل شد. باغ های دیگر: سرْاستخر، که در دورۀ رضاشاه به محمدرضا پهلوی تعلّق گرفت؛ باغ امین حضور در ابتدای درکه و باغِ بالا بود که آسیابی نیز داشت. در دورۀ محمدرضا شاه پهلوی، درپی تأسیس دانشگاه ملّی (شهید بهشتی کنونی)، پارک شاهنشاهی (ملّت کنونی)، باشگاه شاهنشاهی (انقلاب کنونی)، مدرسۀ فرانسوی ها (رازی کنونی)، هتل هیلتون (استقلال کنونی)، هتل اوین و محوطۀ نمایشگاه بین المللی تهران، اوین خصلت روستایی خود را از دست داد و زمین های کشاورزی آن رفته رفته به محله های مسکونی تبدیل شدند و دِهِ اوین جزئی از شهر تهران شد. قلعۀ سادات آباد آن نیز محلۀ سعادت آباد را تشکیل داد. مهم ترین محله های اوین، پاچنار است که در گذشته یک چنار بسیار کهنسال در نزدیکی قهوه خانه سرآسیاب آن وجود داشت، و پی لو و حصار. مقبره های شاهزاده حسینقلی میرزا سالور عمادالسلطنه ( ـ۱۳۱۱ش) و شاهزاده قهرمان میرزا سالور عین السلطنه ( ـ۱۳۲۴ش) بر تپۀ امامزاده زید از دیگر بناهای تاریخی اوین است. بیمارستان طالقانی، مرکز کنفرانس اسلامی، و سازمان حفظ و پرورش نباتات وزارت کشاورزی از دیگر مراکز مهم اوین اند.