اورارتو

اورارتو وارث پادشاهی میتانی بوده است.
اصطلاح اورارتو، ریشه ای آشوری یا میان رودانی دارد. اصل این اصطلاح، «آرا - لوت» بوده و اکنون آرارات واژهٔ جایگزین آن است. شلمنسر یکم پادشاه آشور - ۱۲۶۳–۱۲۴۳ پیش از میلاد - پیکاری را گزارش کرده است که در آن سرزمین «اوروآتری» به زیر فرمان او درآمده بود.
شلمنسر یکم از اورارتو به عنوان یک منطقهٔ جغرافیایی یاد کرده نه یک پادشاهی»؛ هشت سرزمین را درون اورارتو نام می برد. در زمان لشکرکشی های پادشاه آشوری این سرزمین ها از هم جدا بوده اند و در آن زمان شاه اورارتو بیاینِلی نام داشته است.
از لوح نبشتهٔ نمرود چنین مستفاد می گردد که آشوریان در سال - ۸۰۲ پ. م. - مدعی فرمانروایی بر الی پی، خارخار، آرازیاش و مسو و کشور مادها و سراسر گیزیل بوندا و مَنا و پارسوآ و آلابریا و آبدادان تا آندیا و دریای کاسپی ( خزر ) بودند. همهٔ این سرزمین ها در این لوح و نوشتهٔ شمشی - آداد پنجم تحت عنوان نائیری تسمیه شده اند.
دانشمندان باور دارند که اورارتو گونهٔ اکدی نام آرارات در کتاب عهد عتیق می باشد. کوه های آرارات نیز از نواحی باستانی اورارتو و نزدیک به ۱۲۰ کیلومتر دورتر از شمال پایتخت پیشین اورارتو قرار داشت. افزون بر این که آن ها همان کوه های مشهور کتاب مقدس می باشند، نام آرارات نام یک پادشاهی در «یرمیه» است که منائیان و اشکناز به آن اشاره کرده اند.
دانشمندانی چون لهمان هاپوت باور داشتند که مردم اورارتو خودشان را دنباله رو از خدای خود خالدی ( خالدینی ) می دانستند. گاهی تمدن نائیری را که تمدن مردم وان در عصر آهن هست، با آن ها اورارتو یکسان می پندارند.
در گونهٔ بابلی سنگ نبشته سه زبانهٔ بیستون که سال ۵۲۱ پیش از میلاد به فرمان داریوش بزرگ نقر شده است، این کشور را اورارتو نوشته اند. شوبریا بخشی از اتحاد اورارتویی بود که پس از زمانی به بخشی گفته می شد که در منطقه ای به نام اورمی قرار داشت. هرودوت تاریخدان یونانی آنان را آلارودیان نامیده و از آنان، جزء سپاهیان خشایارشا در لشکرکشی به یونان نام می برد.

مرزهای جغرافیایی اورارتو شامل مناطق اطراف دریاچه گویچه٬ شرق آناطولی و مناطق هوری ها در غرب دریاچه اورمیه بود. اورارتو ها همچنین در اوج قدرتشان دهه های طولانی مناطق تبریز٬ مرند٬ خوی٬ سراب و محال قاراداغ را نیز تحت سلطه خود داشتند. ( پروفسور ذهتابی٬تاریخ دیرین ترکان ایران ص 100 ) در آذربایجان کنونی اسامی بعضی از شهرها و مکان ها همان اسامی هستند که اورارتو ها به آن ها داده اند٬ برای مثال: اسم سه نفر از شاهان اورارتو ساردوری بود و هر سه به خاک ماننا لشکر کشی کرده ودر آنجا شهرها و قلعه هایی را ساخته بودند٬ قلعه ای که در جنوب تامارکیس ( تبریز ) برای حفاظت آن ساخته شده بود اسم شاه اورارتو٬ ساردوری٬ بر آن گذاشته شده بود و امروزه آنجا "سرده ری" نامیده میشود. ( "م . ت . زهتابی"٬ تاریخ دیرین ترکان ایران٬ ص 103 )
در طی سده های 9 تا 7 ق . م آذربایجان بارها از طرف آشوری ها و اورارتو مورد حمله قرارگرفت. آشوری ها به جز قتل و غارت کاری دیگر نمی کردند و مردم آذربایجان همیشه در برابر استیلاگری و وحشیت آنان جانانه از سرزمین خود دفاع میکردند. اورارتو ها بیش از یک قرن بر بخش بزرگی از آذربایجان حکومت کردند و از آنجاییکه هم تبار با مردم آذربایجان بودند و با زبانی خویشاوند با زبان آنها صحبت میکردند لذا هچوقت در آنجا مثل یک اشغالگر و بیگانه عمل نکردند و مردم آذربایجان به آنها به چشم بیگانه نگاه نمیکردند. بعضی از شاهان اورارتو خیلی از شاهان محلی در آذربایجان را در مقابل آشوری ها یاری میکردند. در زمان روسای دوم٬ Aza آزا شاه ماننا٬ در قیامی حکومتی کشته میشود و روسای اول پسر او اولو سونو Ulu Suno را در رسیدن به حکومت یاری کرد و بعدا آن دو همراه با هیت ها و بابل بر علیه آشور متحد شدند. سارگون دوم شاه آشور برای جلوگیری از اتحاد آنها سریعا وارد عمل شد و در سال 717 ق . م کرکمیش پایتخت هیت ها را ویران کرد و بعد در سال 714 ق . م به ماننا، اورارتو حمله کرده و شهر های بسیاری را خراب کرد. سارگون دوم در کتیبه هایش از آبادانی بی نظیر آذربایجان در آن زمان ابراز شگفتی کرده است. اورارتو ها در پیشرفت و آبادانی آذربایجان خیلی تلاش کردند٬ آنها کارهای بزرگی در شهر سازی٬ کندن قنات و کانالهای آبیاری٬ راه سازی٬ رونق دادن کشاورزی و باغداری٬ درست کردن دریاچه های مصنوعی ( کئشیش گول یادگاریست از آنها ) و غیره انجام دادند و در تامین رفاه مردم خیلی موفق عمل کردند ( "م . ت . زهتابی"٬ تاریخ دیرین ترکان ایران٬ ص 105 ) .