1 - بررسیِ ساختاری و تکواژشناختی واژگانِ " نیرافتن، اَهرافتن، فرزافتن/ فرزامینیتن، پزافتن/پزامینیتن و. . . " از دیدِ کریستین بارتولومه :
بارتولومه واژگانِ " نیرَفتن، نیرآفتن، اَهرَفتن، اَهرآفتن" را با فعل " رَفتن" در زبانِ پارسیِ نو از ریشه ی" رَب:rab" همبسته می داند و " رآفتن" را ریختِ سببیِ ( Kausativ ) " رَفتن" درنظر می گیرد :
... [مشاهده متن کامل]
1. 1 - واژه ی " نیرَفتن" برآمده از پیشوند" نی" و فعل " رَفتن" است. ( "نیرآفتن = نی. رآفتن" )
1. 2 - واژه ی" اَهرَفتن" برآمده از پیشوند " اَه:ah" و فعل " رَفتن" است. ( " اَهرآفتن = اَه. رآفتن" )
نیاز به یادآوری است که بارتولومه " اَهرآفتن/اَهرآم - " را به چم " hinzuleiten ، hinleiten" ( آلمانی ) آورده و در اینجا پیشوند " اَه:ah" را برآمده از پیشوندِ ایرانیِ باستان " اَتی:ati " به چمِ "فرا، فراسوی، ورای، به سوی" دانسته است. او " اَتی/اَه" را برآمده از دگرگونیِ آوایی " ت" به " ه" می داند ، چنانکه پیشوند " پَتی:pati" نیز به ریختهایِ " پَد:pad" و " پَه:pah" درآمده است و از نمونه هایی همچون:
a ) " پَهریختن:pahrextan " که به ریختِ " پَرهیختن" در زبانِ پارسیِ نو درآمده ( چنین دریافته می شود که بارتولومه، " په" را در " پهریختن" همان پیشوند " پَد" می داند، پس با جایگشتِ آواییِ " ر"، این واژه از " پَهریختن" به ریختِ " پَرهیختن درآمده است ) ،
b ) " پَدَخشر:padakhšar" و " پَهَخشر:pahakhšar" ،
سخن می گوید. از اینرو وی برمی داوَد که ریختهای " pah، ah" ( پارسیِ میانه ی تورفانی ) از پیشوندهای " pati، ati " ( آریاییِ باستان ) با پیشوندهای " pad، ad" ( پارسیِ میانه تورفانی ) و پیشوندهای " paiti، aiti" ( زبانِ اوستاییِ جوان ) پیوند می یابند.
1. 3 - واژگان "فرزَفتن/فرزَم - ، فرزآفتن/فرزآم - ، فرزامینیتن، هَنزافتن، هَنجافتن و. . . " از ریشه یِ " گَم:gam" به چمِ " رفتن" هستند.
1. 4 - واژگانِ" نَفتن/نَم - ، نآفتن/نآم - ، فرنَفتن/فرنَم - ، فرنآفتن/فرنآم - و. . . " از ریشه یِ " نَم:nam" هستند.
بارتولومه می گوید که ریشه " نَم:nam" از نظر معنایی از دو ریشه ی دیگر" رَب:rab، گَم:gam" دور نیست؛چنانکه مولر نیز این ریشه را برابر با " رَفتن" آورده است. در اینجا وی بسیار هممعناییِ ریشه های " رَب، گَم، نَم" را برجسته می نماید.
1. 5 - واژه ی" پزامینیتن" ، از دیدِ بارتولومه، به چمِ " به هدف رساندن:ans Ziel bringen" است و وی " پزآفتن، پزآمینیتن" را برآمده از دگرریختی از پیشوند " پَد" و فعل "زافتن، زامینیتن" ( از "pat - žām " ) دانسته است. ( چنانکه در 1. 3 گفته شد، فعل " زآفتن" برآمده از ریشه ی " گَم:gam" است. )
این شیوه دگرریختِ آواییِ پیشوندِ " پَد" به دیسه یِ " پَ - " بمانند " پا" در واژگان " پازهر، پازند" است، ازآنجایی که بیدرنگ پس از این پیشوند آوای " ز" یا" ژ" نشسته است و آوای " د" کناررفته است.
2 - بررسیِ آواشناختیِ واژگانِ " نیرافتن/نیرام - ، اَهرافتن/اَهرام - ، فرزافتن/فرزام - ، پزافتن/پزام - و. . . " :
2. 1 - دیدگاهِ کارل زالمان :
" م" در زبانِ ایرانیِ باستان به " ف" پیش از " ت" در زبانِ پارسیِ میانه دگرگون پذیر است؛چنانکه در واژگانی همچون
" سومب:sumb" به " سوفت:suft" ،
" نی. هومب :ni. humb " به " نی. هوفت:nihuft"
دیده می شود؛ از اینرو، بنابر دیدگاهِ زالمان، اینچنین "فرزام" به " فرزافتن"، " فرجام، هنجام" به " فرجافتن، هنجافتن"، " فرنام" به " فرنافتن" و. . . دگرگون پذیر است.
2. 2 - دیدگاهِ کریستین بارتولومه:
بارتولومه دیدگاهِ زالمان را در این باره نابسنده می داند؛ او این دست واژگان را برآمده از دگرگونیِ آوایی " م/پ " می داند. او در همان آغاز واژگانِ" نیرافتن، اَهرافتن" را به ریختِ " نیراپتن، اَهراپتن" می آورد و سخن از
رامَد - راپت:rāpt ( به جایِ رافت ) . . . از ریشه یِ " رَب:rab" ،
گامَد - گاپت:gāpt ( به جایِ گافت ) . . . از ریشه یِ " گَم:gam" ،
نامَد - ناپت:nāpt ( به جایِ نافت ) . . . از ریشه یِ " نَم:nam"،
می گوید. سرانجام وی چنین برمی داوَد که دگرگونیِ آواییِ " فت:ft" و " م:m" از این واژگان به واژگانی که دیگر نَه از نظر معنا بلکه از نظر آوایی همانند با آنها هستند، گسترانیده شده است. سپس او در این راستا نمونه هایی می آورد همچون " خوَمَر:khvamar" به چمِ " خواب" در زبانِ پارسی میانه ی تورفانی و واژه یِ " خوَپت: xᵛapt" ( یا همان خوَفت:xᵛaft ) .
پَسگشتها:
1 - رویبرگهای 63 - 64 و رویبرگ 183 از بخش " Exkurs" از نبیگ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" ( کریستین بارتولومه )
2 - رویبرگِ 266 از بخش سوم - پارسی میانه ( کارل زالمان )
بارتولومه واژگانِ " نیرَفتن، نیرآفتن، اَهرَفتن، اَهرآفتن" را با فعل " رَفتن" در زبانِ پارسیِ نو از ریشه ی" رَب:rab" همبسته می داند و " رآفتن" را ریختِ سببیِ ( Kausativ ) " رَفتن" درنظر می گیرد :
... [مشاهده متن کامل]
1. 1 - واژه ی " نیرَفتن" برآمده از پیشوند" نی" و فعل " رَفتن" است. ( "نیرآفتن = نی. رآفتن" )
1. 2 - واژه ی" اَهرَفتن" برآمده از پیشوند " اَه:ah" و فعل " رَفتن" است. ( " اَهرآفتن = اَه. رآفتن" )
نیاز به یادآوری است که بارتولومه " اَهرآفتن/اَهرآم - " را به چم " hinzuleiten ، hinleiten" ( آلمانی ) آورده و در اینجا پیشوند " اَه:ah" را برآمده از پیشوندِ ایرانیِ باستان " اَتی:ati " به چمِ "فرا، فراسوی، ورای، به سوی" دانسته است. او " اَتی/اَه" را برآمده از دگرگونیِ آوایی " ت" به " ه" می داند ، چنانکه پیشوند " پَتی:pati" نیز به ریختهایِ " پَد:pad" و " پَه:pah" درآمده است و از نمونه هایی همچون:
a ) " پَهریختن:pahrextan " که به ریختِ " پَرهیختن" در زبانِ پارسیِ نو درآمده ( چنین دریافته می شود که بارتولومه، " په" را در " پهریختن" همان پیشوند " پَد" می داند، پس با جایگشتِ آواییِ " ر"، این واژه از " پَهریختن" به ریختِ " پَرهیختن درآمده است ) ،
b ) " پَدَخشر:padakhšar" و " پَهَخشر:pahakhšar" ،
سخن می گوید. از اینرو وی برمی داوَد که ریختهای " pah، ah" ( پارسیِ میانه ی تورفانی ) از پیشوندهای " pati، ati " ( آریاییِ باستان ) با پیشوندهای " pad، ad" ( پارسیِ میانه تورفانی ) و پیشوندهای " paiti، aiti" ( زبانِ اوستاییِ جوان ) پیوند می یابند.
1. 3 - واژگان "فرزَفتن/فرزَم - ، فرزآفتن/فرزآم - ، فرزامینیتن، هَنزافتن، هَنجافتن و. . . " از ریشه یِ " گَم:gam" به چمِ " رفتن" هستند.
1. 4 - واژگانِ" نَفتن/نَم - ، نآفتن/نآم - ، فرنَفتن/فرنَم - ، فرنآفتن/فرنآم - و. . . " از ریشه یِ " نَم:nam" هستند.
بارتولومه می گوید که ریشه " نَم:nam" از نظر معنایی از دو ریشه ی دیگر" رَب:rab، گَم:gam" دور نیست؛چنانکه مولر نیز این ریشه را برابر با " رَفتن" آورده است. در اینجا وی بسیار هممعناییِ ریشه های " رَب، گَم، نَم" را برجسته می نماید.
1. 5 - واژه ی" پزامینیتن" ، از دیدِ بارتولومه، به چمِ " به هدف رساندن:ans Ziel bringen" است و وی " پزآفتن، پزآمینیتن" را برآمده از دگرریختی از پیشوند " پَد" و فعل "زافتن، زامینیتن" ( از "pat - žām " ) دانسته است. ( چنانکه در 1. 3 گفته شد، فعل " زآفتن" برآمده از ریشه ی " گَم:gam" است. )
این شیوه دگرریختِ آواییِ پیشوندِ " پَد" به دیسه یِ " پَ - " بمانند " پا" در واژگان " پازهر، پازند" است، ازآنجایی که بیدرنگ پس از این پیشوند آوای " ز" یا" ژ" نشسته است و آوای " د" کناررفته است.
2 - بررسیِ آواشناختیِ واژگانِ " نیرافتن/نیرام - ، اَهرافتن/اَهرام - ، فرزافتن/فرزام - ، پزافتن/پزام - و. . . " :
2. 1 - دیدگاهِ کارل زالمان :
" م" در زبانِ ایرانیِ باستان به " ف" پیش از " ت" در زبانِ پارسیِ میانه دگرگون پذیر است؛چنانکه در واژگانی همچون
" سومب:sumb" به " سوفت:suft" ،
" نی. هومب :ni. humb " به " نی. هوفت:nihuft"
دیده می شود؛ از اینرو، بنابر دیدگاهِ زالمان، اینچنین "فرزام" به " فرزافتن"، " فرجام، هنجام" به " فرجافتن، هنجافتن"، " فرنام" به " فرنافتن" و. . . دگرگون پذیر است.
2. 2 - دیدگاهِ کریستین بارتولومه:
بارتولومه دیدگاهِ زالمان را در این باره نابسنده می داند؛ او این دست واژگان را برآمده از دگرگونیِ آوایی " م/پ " می داند. او در همان آغاز واژگانِ" نیرافتن، اَهرافتن" را به ریختِ " نیراپتن، اَهراپتن" می آورد و سخن از
رامَد - راپت:rāpt ( به جایِ رافت ) . . . از ریشه یِ " رَب:rab" ،
گامَد - گاپت:gāpt ( به جایِ گافت ) . . . از ریشه یِ " گَم:gam" ،
نامَد - ناپت:nāpt ( به جایِ نافت ) . . . از ریشه یِ " نَم:nam"،
می گوید. سرانجام وی چنین برمی داوَد که دگرگونیِ آواییِ " فت:ft" و " م:m" از این واژگان به واژگانی که دیگر نَه از نظر معنا بلکه از نظر آوایی همانند با آنها هستند، گسترانیده شده است. سپس او در این راستا نمونه هایی می آورد همچون " خوَمَر:khvamar" به چمِ " خواب" در زبانِ پارسی میانه ی تورفانی و واژه یِ " خوَپت: xᵛapt" ( یا همان خوَفت:xᵛaft ) .
پَسگشتها:
1 - رویبرگهای 63 - 64 و رویبرگ 183 از بخش " Exkurs" از نبیگ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" ( کریستین بارتولومه )
2 - رویبرگِ 266 از بخش سوم - پارسی میانه ( کارل زالمان )
پیامِ شماره 2 :
بررسیِ واژگانِ " اَهرآفتن:ahrāftan، اَهرام - : - ahrām، اَهرَفتن:ahraftan، اَهرَم - : - ahram و. . . " در زبانِ پارسیِ میانه :
چنانکه در پیامِ شماره 1 گزینه 1 گفته شد، " - اَفتن/ - اَمیدن " یا " - آفتن/ - آمیدن" بخشِ جدایی پذیرِ واژگانِ انجامیده به آنها می باشند، و آنچه می ماند " اَهر : ahr " است. ولی پرسش اینجاست که " اَهر" چیست؟
... [مشاهده متن کامل]
" اَهر:ahr" در اینجا برآمده از کُنونه واژه ( Praesens ) یِ " ara ، ərə ، ar " از ریشه یِ اوستایی " اَر :ar " به چمِ
1 - " بالا رفتن، بلند شدن" ( ناسببی )
2 - " بالا بردن، بلند کردن" ( سببی )
و برابر با " raise / rise " می باشد. در اینجا دگرگونیِ آوایی " اَر:ar" به " اَهر:ahr" رُخ داده است. در زبانِ پارسیِ میانه نمونه ای از یک چنین دگرگونیِ آوایی را می توان در پیشوندِ " پَر : par/ پَهر :pahr" نیز دید. در زبانِ اوستایی نیز چنانچه بی درنگ پس از آوایِ " ر:r" یکی از دو آوای " ک" یا " پ" بنشیند، آوای " ر:r" به " هر:hr" دگرگون می شود. . با این همه، در زبانِ پارسیِ میانه این دگرگونیِ آوایی آن کرانمندی ای را که در زبانِ اوستایی دیده می شود، ندارد.
نیاز به یادآوری است که ریشه یِ اوستاییِ " اَر:ar" در زبانِ سانسکریت به ریختهای " ṛ، īr، ar " نیز در دسترس است.
از سویِ دیگر، برای اینکه بدانیم واژه یِ " اَهر:ahr" به خودیِ خود بُن کُنونی می باشد، نیاز است که واژه یِ " اَهرآکیه:ahrākih = اَهر. آک . یه " را در زبانِ پارسیِ میانه درنظر بگیریم.
در زبانِ پارسیِ میانه، پیش از پسوندِ " - آک/ - آگ " یا پسوندگانِ " - آکیه/ - آگیه " ، " بُن کُنونی ( Praesens ) " می نشیند:
نمونه ها:
( رواگیه = رو. آگ. یه ) از فعل " رفتن/رو - "
( جُمباگیه = جمب. آگ. یه ) از فعل " جُمبیدن/جمب - " ( در پارسیِ نو : جُنبیدن/جنب - )
( داناکیه/داناگیه = دان. آگ. یه ) از فعل " دانستن/دان - "
و واژگانِ بسیاری همچون ( سزاک = سز. آک ) از فعل " سزیدن/سز - " و ( خوراک، پوشاک و . . . )
از اینرو، به آسانی می توان دریافت که " اَهر" در واژه یِ " اَهرآکیه" به خودیِ خود بُن کُنونی می باشد؛ و آنچه در پیامِ شماره 1 گزینه 3 گفته شد، در این نمونه نیز پابرجا می ماند.
ما در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " اَهرَفتن/ اَهرَم - " را به چمِ " بالا رفتن، بلند شدن" و برابر با " go up ، rise " داریم و واژه یِ " اَهرآفتن/اَهرآم - " را به چمِ " بالا بردن، بلند کردن" و برابر با " lead up ، raise " داریم.
نکته 1 : به روشنی ریشه یِ اوستاییِ " اَر:ar" همه یِ معناهایِ واژه ی " اَهرافتن/اَهرام - " را پوشش می دهد. ( درباره ی معناهایِ دیگرِ ریشه اوستایی " اَر: ar" به پَسگشتِ 4 در زیر پَس نگرید. )
. . . . . . . . . . .
پَسگشتها :
1 - روبرگ 172 از نبیگ " دستورزبانِ اوستا در همسنجی با سانسکریت " ( ویلیامز جسکون )
2 - روبرگ 220 از نبیگ "زبانهای ایرانی " ( گرنوت ویندفُر )
3 - روبرگ 7 و 235 از نبیگ " فرهنگنامه کوچک پهلوی" ( دیوید مک کنزی )
4 - ستونهایِ 183 تا 185 و همچنین 237 و 238 از نبیگ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" ( کریستین بارتولومه )
بررسیِ واژگانِ " اَهرآفتن:ahrāftan، اَهرام - : - ahrām، اَهرَفتن:ahraftan، اَهرَم - : - ahram و. . . " در زبانِ پارسیِ میانه :
چنانکه در پیامِ شماره 1 گزینه 1 گفته شد، " - اَفتن/ - اَمیدن " یا " - آفتن/ - آمیدن" بخشِ جدایی پذیرِ واژگانِ انجامیده به آنها می باشند، و آنچه می ماند " اَهر : ahr " است. ولی پرسش اینجاست که " اَهر" چیست؟
... [مشاهده متن کامل]
" اَهر:ahr" در اینجا برآمده از کُنونه واژه ( Praesens ) یِ " ara ، ərə ، ar " از ریشه یِ اوستایی " اَر :ar " به چمِ
1 - " بالا رفتن، بلند شدن" ( ناسببی )
2 - " بالا بردن، بلند کردن" ( سببی )
و برابر با " raise / rise " می باشد. در اینجا دگرگونیِ آوایی " اَر:ar" به " اَهر:ahr" رُخ داده است. در زبانِ پارسیِ میانه نمونه ای از یک چنین دگرگونیِ آوایی را می توان در پیشوندِ " پَر : par/ پَهر :pahr" نیز دید. در زبانِ اوستایی نیز چنانچه بی درنگ پس از آوایِ " ر:r" یکی از دو آوای " ک" یا " پ" بنشیند، آوای " ر:r" به " هر:hr" دگرگون می شود. . با این همه، در زبانِ پارسیِ میانه این دگرگونیِ آوایی آن کرانمندی ای را که در زبانِ اوستایی دیده می شود، ندارد.
نیاز به یادآوری است که ریشه یِ اوستاییِ " اَر:ar" در زبانِ سانسکریت به ریختهای " ṛ، īr، ar " نیز در دسترس است.
از سویِ دیگر، برای اینکه بدانیم واژه یِ " اَهر:ahr" به خودیِ خود بُن کُنونی می باشد، نیاز است که واژه یِ " اَهرآکیه:ahrākih = اَهر. آک . یه " را در زبانِ پارسیِ میانه درنظر بگیریم.
در زبانِ پارسیِ میانه، پیش از پسوندِ " - آک/ - آگ " یا پسوندگانِ " - آکیه/ - آگیه " ، " بُن کُنونی ( Praesens ) " می نشیند:
نمونه ها:
( رواگیه = رو. آگ. یه ) از فعل " رفتن/رو - "
( جُمباگیه = جمب. آگ. یه ) از فعل " جُمبیدن/جمب - " ( در پارسیِ نو : جُنبیدن/جنب - )
( داناکیه/داناگیه = دان. آگ. یه ) از فعل " دانستن/دان - "
و واژگانِ بسیاری همچون ( سزاک = سز. آک ) از فعل " سزیدن/سز - " و ( خوراک، پوشاک و . . . )
از اینرو، به آسانی می توان دریافت که " اَهر" در واژه یِ " اَهرآکیه" به خودیِ خود بُن کُنونی می باشد؛ و آنچه در پیامِ شماره 1 گزینه 3 گفته شد، در این نمونه نیز پابرجا می ماند.
ما در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " اَهرَفتن/ اَهرَم - " را به چمِ " بالا رفتن، بلند شدن" و برابر با " go up ، rise " داریم و واژه یِ " اَهرآفتن/اَهرآم - " را به چمِ " بالا بردن، بلند کردن" و برابر با " lead up ، raise " داریم.
نکته 1 : به روشنی ریشه یِ اوستاییِ " اَر:ar" همه یِ معناهایِ واژه ی " اَهرافتن/اَهرام - " را پوشش می دهد. ( درباره ی معناهایِ دیگرِ ریشه اوستایی " اَر: ar" به پَسگشتِ 4 در زیر پَس نگرید. )
. . . . . . . . . . .
پَسگشتها :
1 - روبرگ 172 از نبیگ " دستورزبانِ اوستا در همسنجی با سانسکریت " ( ویلیامز جسکون )
2 - روبرگ 220 از نبیگ "زبانهای ایرانی " ( گرنوت ویندفُر )
3 - روبرگ 7 و 235 از نبیگ " فرهنگنامه کوچک پهلوی" ( دیوید مک کنزی )
4 - ستونهایِ 183 تا 185 و همچنین 237 و 238 از نبیگ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" ( کریستین بارتولومه )
پیامِ شماره 1 :
من میخواهم در رشته پیامهایی درباره یِ واژگانِ انجامیده به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " در زبانِ پارسیِ میانه سخن بگویم و پیوندِ آنها را با واژگانِ زبانِ اوستایی روشن و آشکار سازم. امید که با این آگاهی سازی، فراروندی پیشِ رویِ پارسی دوستان گذاشته شود تا با بهره گیری از آن، واژگانِ زبانِ پارسیِ نو بیش از پیش گسترانیده شود. من در این پیامها گاهی پرسشهایِ گمان برانگیزی را پیش می نهم.
... [مشاهده متن کامل]
باشد که سودمند اُفتد و واژگانِ بسیاری با این روش در زبانِ پارسی ساخته و پرداخته شود؛ که چنین هم خواهد شد.
ما در نمونه هایی که می آوریم، از بَرنهش هایِ زیر پیروی می کنیم :
1 - " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " بخشِ جداپذیرِ واژگانی است که به آنها می انجامند.
2 - " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " به خودیِ خود فعل نیستند، بَرکه ( =بلکه ) می بایست پیش از آنها واژگانی با ویژگیهایی که در گزینه 3 در زیر به آنها پرداخته شده است، بیایند.
3 - تکواژهایی که پیش از " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " در زبانِ پارسیِ میانه می آیند دارایِ ویژگیهای زیر هستند:
آنها ساخته شده از کُنونه ها ( Praesens ) یا بُن هایِ کُنونیِ ریشه هایِ اوستایی هستند که یا با پیشوند یا بی پیشوند می آیند و گاهی در گذار از زبانِ اوستایی به پارسیِ میانه، این کُنونه ها یا بُنهایِ کُنونی دچارِ دگرگونی هایِ آواییِ رواگمند شده اند.
4 - روی هم رفته، ریختهایِ ساده و سببیِ واژگانی که به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " می انجامند، چنین هستند:
4. 1 - واژگانِ دارایِ " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " ( ساده ) . . . . . . واژگانِ دارایِ " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " ( سببی : Kausativ )
بمانند : اَهرَفتن/اَهرَمیدن ( ساده ) . . . . اَهرآفتن/اَهرآمیدن ( سببی )
4. 2 - واژگانِ دارایِ " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " ( ساده ) . . . . . . . واژگانِ دارایِ " آمینیدن:āminidan " ( سببی:Kausativ )
( گزینه یِ 4. 1 با بهره گیری از زبانِ اوستایی که واژگان در هنگامِ سببی سازی با آواگردانیِ " َ :a " به " آ : ā " همراه هستند، پیش می آید؛ گزینه 4. 2 با بهره گیری از خودِ زبانِ پارسیِ میانه که واژگان در هنگامِ سببی سازی با نشانه یِ " - ین" همراه هستند، پیش می آید. فراموش نکنید که در زبانِ پارسیِ نو این نشانه به ریخت " - آن" در دسترس است، بمانندِ خوردَن/خوراندن؛ پس چنانچه بخواهیم در پارسیِ نو از واژگانی با نشانه یِ " - آمینیدن" بهره بگیریم، می بایست آن را به ریختِ " - آمانیدن: āmānidan " درآوریم. ولی چنانچه بخواهیم از گزینه 4. 1 بهره بگیریم، می بایست تنها درگرگونیِ آواییِ " َ :a " به " آ : ā " را در " اَفتن/آمیدن یا " اَمیدن/آمیدن" نظر بگیریم ) .
5 - هنگامیکه میخواهیم کُنونه ( Praesens ) هایِ واژگانِ دارایِ " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " را بیابیم، تکواژ یا تکواژهایِ پیش از آنها، دچار هیچ دگرگونی ای نمی شوند و تنها بخشِ " اَفتن" به " اَم" یا بخشِ " آفتن" به " آم" دگر می شود؛ برای نمونه : کُنونه یِ واژه یِ " پزآفتن / پزآمیدن" ، " پزآم - " می باشد و تکواژِ " پز" در این فرآیند دچار هیچ دگرگونی ای نمی شود، چراکه خودِ " پز" کُنونه یا بُن کُنونی می باشد.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
روشِ ساختِ واژگانی که به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " می انجامند:
آنچه در برنِهِش هایِ بالا برای من مایه وری و ارزش دارد، گزینه 3 است؛چراکه با درکِ درست و بجا از روشِ ساختِ چنین واژگانی، در گذار از زبانِ اوستایی به زبانِ پارسیِ میانه و سپس به زبانِ پارسیِ نو، می توان واژگانِ بسیاری را به سانِ زیر ساخت:
آ - اگر چنین واژگانی در زبانِ پارسیِ میانه آمده، آنها را به زبانِ پارسیِ نو اَندر می کنیم ( با نگاه به دگرگونی هایِ آوایی یا ترادیسی هایی که از زبانِ پارسیِ میانه به پارسیِ نو رُخ داده اند ) ؛
ب - اگر خواستارِ ساختِ واژگانی با ویژگیهایِ نامبرده هستیم که در زبانِ پارسیِ میانه نیامده اند، آنها را می بایست از زبانِ اوستایی بیرون بکشیم. به چه سان؟
نخست کُنونه ها ( Praesens ) یا بُن هایِ کُنونیِ ریشه هایِ اوستایی را می جوییم ؛ سپس آنها را به ریختِ پارسیِ میانه و پس از آن، به ریختِ پارسیِ نو در می آوریم یا آنها را فرارون ( =مستقیم ) به ریختِ پارسیِ نو درمی آوریم ( با نگاه به دگرگونی هایِ آوایی یا ترادیسی هایی که از زبانِ اوستایی/ پارسیِ میانه به پارسیِ نو رُخ داده اند ) .
. . . . . . . . . . . . .
اکنون در پیامهایی جداگانه یک به یک پیرامونِ واژگانِ انجامیده به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " سخن می گویم. ( برای دیدن نمونه های بیشتر به زیرواژه " آفتن" در همین تارنما نگاه بیاندازید. )
من میخواهم در رشته پیامهایی درباره یِ واژگانِ انجامیده به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " در زبانِ پارسیِ میانه سخن بگویم و پیوندِ آنها را با واژگانِ زبانِ اوستایی روشن و آشکار سازم. امید که با این آگاهی سازی، فراروندی پیشِ رویِ پارسی دوستان گذاشته شود تا با بهره گیری از آن، واژگانِ زبانِ پارسیِ نو بیش از پیش گسترانیده شود. من در این پیامها گاهی پرسشهایِ گمان برانگیزی را پیش می نهم.
... [مشاهده متن کامل]
باشد که سودمند اُفتد و واژگانِ بسیاری با این روش در زبانِ پارسی ساخته و پرداخته شود؛ که چنین هم خواهد شد.
ما در نمونه هایی که می آوریم، از بَرنهش هایِ زیر پیروی می کنیم :
1 - " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " بخشِ جداپذیرِ واژگانی است که به آنها می انجامند.
2 - " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " به خودیِ خود فعل نیستند، بَرکه ( =بلکه ) می بایست پیش از آنها واژگانی با ویژگیهایی که در گزینه 3 در زیر به آنها پرداخته شده است، بیایند.
3 - تکواژهایی که پیش از " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " در زبانِ پارسیِ میانه می آیند دارایِ ویژگیهای زیر هستند:
آنها ساخته شده از کُنونه ها ( Praesens ) یا بُن هایِ کُنونیِ ریشه هایِ اوستایی هستند که یا با پیشوند یا بی پیشوند می آیند و گاهی در گذار از زبانِ اوستایی به پارسیِ میانه، این کُنونه ها یا بُنهایِ کُنونی دچارِ دگرگونی هایِ آواییِ رواگمند شده اند.
4 - روی هم رفته، ریختهایِ ساده و سببیِ واژگانی که به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " می انجامند، چنین هستند:
4. 1 - واژگانِ دارایِ " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " ( ساده ) . . . . . . واژگانِ دارایِ " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " ( سببی : Kausativ )
بمانند : اَهرَفتن/اَهرَمیدن ( ساده ) . . . . اَهرآفتن/اَهرآمیدن ( سببی )
4. 2 - واژگانِ دارایِ " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " ( ساده ) . . . . . . . واژگانِ دارایِ " آمینیدن:āminidan " ( سببی:Kausativ )
( گزینه یِ 4. 1 با بهره گیری از زبانِ اوستایی که واژگان در هنگامِ سببی سازی با آواگردانیِ " َ :a " به " آ : ā " همراه هستند، پیش می آید؛ گزینه 4. 2 با بهره گیری از خودِ زبانِ پارسیِ میانه که واژگان در هنگامِ سببی سازی با نشانه یِ " - ین" همراه هستند، پیش می آید. فراموش نکنید که در زبانِ پارسیِ نو این نشانه به ریخت " - آن" در دسترس است، بمانندِ خوردَن/خوراندن؛ پس چنانچه بخواهیم در پارسیِ نو از واژگانی با نشانه یِ " - آمینیدن" بهره بگیریم، می بایست آن را به ریختِ " - آمانیدن: āmānidan " درآوریم. ولی چنانچه بخواهیم از گزینه 4. 1 بهره بگیریم، می بایست تنها درگرگونیِ آواییِ " َ :a " به " آ : ā " را در " اَفتن/آمیدن یا " اَمیدن/آمیدن" نظر بگیریم ) .
5 - هنگامیکه میخواهیم کُنونه ( Praesens ) هایِ واژگانِ دارایِ " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " را بیابیم، تکواژ یا تکواژهایِ پیش از آنها، دچار هیچ دگرگونی ای نمی شوند و تنها بخشِ " اَفتن" به " اَم" یا بخشِ " آفتن" به " آم" دگر می شود؛ برای نمونه : کُنونه یِ واژه یِ " پزآفتن / پزآمیدن" ، " پزآم - " می باشد و تکواژِ " پز" در این فرآیند دچار هیچ دگرگونی ای نمی شود، چراکه خودِ " پز" کُنونه یا بُن کُنونی می باشد.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
روشِ ساختِ واژگانی که به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " می انجامند:
آنچه در برنِهِش هایِ بالا برای من مایه وری و ارزش دارد، گزینه 3 است؛چراکه با درکِ درست و بجا از روشِ ساختِ چنین واژگانی، در گذار از زبانِ اوستایی به زبانِ پارسیِ میانه و سپس به زبانِ پارسیِ نو، می توان واژگانِ بسیاری را به سانِ زیر ساخت:
آ - اگر چنین واژگانی در زبانِ پارسیِ میانه آمده، آنها را به زبانِ پارسیِ نو اَندر می کنیم ( با نگاه به دگرگونی هایِ آوایی یا ترادیسی هایی که از زبانِ پارسیِ میانه به پارسیِ نو رُخ داده اند ) ؛
ب - اگر خواستارِ ساختِ واژگانی با ویژگیهایِ نامبرده هستیم که در زبانِ پارسیِ میانه نیامده اند، آنها را می بایست از زبانِ اوستایی بیرون بکشیم. به چه سان؟
نخست کُنونه ها ( Praesens ) یا بُن هایِ کُنونیِ ریشه هایِ اوستایی را می جوییم ؛ سپس آنها را به ریختِ پارسیِ میانه و پس از آن، به ریختِ پارسیِ نو در می آوریم یا آنها را فرارون ( =مستقیم ) به ریختِ پارسیِ نو درمی آوریم ( با نگاه به دگرگونی هایِ آوایی یا ترادیسی هایی که از زبانِ اوستایی/ پارسیِ میانه به پارسیِ نو رُخ داده اند ) .
. . . . . . . . . . . . .
اکنون در پیامهایی جداگانه یک به یک پیرامونِ واژگانِ انجامیده به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " سخن می گویم. ( برای دیدن نمونه های بیشتر به زیرواژه " آفتن" در همین تارنما نگاه بیاندازید. )