اهرامیدن

" اَهر:ahr" در اینجا برآمده از کُنونه واژه ( Praesens ) یِ " ara ، ərə ، ar " از ریشه یِ اوستایی " اَر :ar " به چمِ
1 - " بالا رفتن، بلند شدن" ( ناسببی )
2 - " بالا بردن، بلند کردن" ( سببی )
و برابر با " raise / rise " می باشد. در اینجا دگرگونیِ آوایی " اَر:ar" به " اَهر:ahr" رُخ داده است. در زبانِ پارسیِ میانه نمونه ای از یک چنین دگرگونیِ آوایی را می توان در پیشوندِ " پَر : par/ پَهر :pahr" نیز دید. در زبانِ اوستایی نیز چنانچه بی درنگ پس از آوایِ " ر:r" یکی از دو آوای " ک" یا " پ" بنشیند، آوای " ر:r" به " هر:hr" دگرگون می شود. . با این همه، در زبانِ پارسیِ میانه این دگرگونیِ آوایی آن کرانمندی ای را که در زبانِ اوستایی دیده می شود، ندارد.
نیاز به یادآوری است که ریشه یِ اوستاییِ " اَر:ar" در زبانِ سانسکریت به ریختهای " ṛ، īr، ar " نیز در دسترس است.
از سویِ دیگر، برای اینکه بدانیم واژه یِ " اَهر:ahr" به خودیِ خود بُن کُنونی می باشد، نیاز است که واژه یِ " اَهرآکیه:ahrākih = اَهر. آک . یه " را در زبانِ پارسیِ میانه درنظر بگیریم.
در زبانِ پارسیِ میانه، پیش از پسوندِ " - آک/ - آگ " یا پسوندگانِ " - آکیه/ - آگیه " ، " بُن کُنونی ( Praesens ) " می نشیند:
نمونه ها:
( رواگیه = رو. آگ. یه ) از فعل " رفتن/رو - "
( جُمباگیه = جمب. آگ. یه ) از فعل " جُمبیدن/جمب - " ( در پارسیِ نو : جُنبیدن/جنب - )
( داناکیه/داناگیه = دان. آگ. یه ) از فعل " دانستن/دان - "
و واژگانِ بسیاری همچون ( سزاک = سز. آک ) از فعل " سزیدن/سز - " و ( خوراک، پوشاک و . . . )
از اینرو، به آسانی می توان دریافت که " اَهر" در واژه یِ " اَهرآکیه" به خودیِ خود بُن کُنونی می باشد؛ و آنچه در پیامِ شماره 1 گزینه 3 گفته شد، در این نمونه نیز پابرجا می ماند.
ما در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " اَهرَفتن/ اَهرَم - " را به چمِ " بالا رفتن، بلند شدن" و برابر با " go up ، rise " داریم و واژه یِ " اَهرآفتن/اَهرآم - " را به چمِ " بالا بردن، بلند کردن" و برابر با " lead up ، raise " داریم.
نکته 1 : به روشنی ریشه یِ اوستاییِ " اَر:ar" همه یِ معناهایِ واژه ی " اَهرافتن/اَهرام - " را پوشش می دهد. ( درباره ی معناهایِ دیگرِ ریشه اوستایی " اَر: ar" به پَسگشتِ 4 در زیر پَس نگرید. )
. . . . . . . . . . .
پَسگشتها :
1 - روبرگ 172 از نبیگ " دستورزبانِ اوستا در همسنجی با سانسکریت " ( ویلیامز جسکون )
2 - روبرگ 220 از نبیگ "زبانهای ایرانی " ( گرنوت ویندفُر )
3 - روبرگ 7 و 235 از نبیگ " فرهنگنامه کوچک پهلوی" ( دیوید مک کنزی )
4 - ستونهایِ 183 تا 185 و همچنین 237 و 238 از نبیگ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" ( کریستین بارتولومه )

باشد که سودمند اُفتد و واژگانِ بسیاری با این روش در زبانِ پارسی ساخته و پرداخته شود؛ که چنین هم خواهد شد.
ما در نمونه هایی که می آوریم، از بَرنهش هایِ زیر پیروی می کنیم :
1 - " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " بخشِ جداپذیرِ واژگانی است که به آنها می انجامند.
2 - " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " به خودیِ خود فعل نیستند، بَرکه ( =بلکه ) می بایست پیش از آنها واژگانی با ویژگیهایی که در گزینه 3 در زیر به آنها پرداخته شده است، بیایند.
3 - تکواژهایی که پیش از " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " در زبانِ پارسیِ میانه می آیند دارایِ ویژگیهای زیر هستند:
آنها ساخته شده از کُنونه ها ( Praesens ) یا بُن هایِ کُنونیِ ریشه هایِ اوستایی هستند که یا با پیشوند یا بی پیشوند می آیند و گاهی در گذار از زبانِ اوستایی به پارسیِ میانه، این کُنونه ها یا بُنهایِ کُنونی دچارِ دگرگونی هایِ آواییِ رواگمند شده اند.
4 - روی هم رفته، ریختهایِ ساده و سببیِ واژگانی که به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " می انجامند، چنین هستند:
4. 1 - واژگانِ دارایِ " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " ( ساده ) . . . . . . واژگانِ دارایِ " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " ( سببی : Kausativ )
بمانند : اَهرَفتن/اَهرَمیدن ( ساده ) . . . . اَهرآفتن/اَهرآمیدن ( سببی )
4. 2 - واژگانِ دارایِ " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " ( ساده ) . . . . . . . واژگانِ دارایِ " آمینیدن:āminidan " ( سببی:Kausativ )
( گزینه یِ 4. 1 با بهره گیری از زبانِ اوستایی که واژگان در هنگامِ سببی سازی با آواگردانیِ " َ :a " به " آ : ā " همراه هستند، پیش می آید؛ گزینه 4. 2 با بهره گیری از خودِ زبانِ پارسیِ میانه که واژگان در هنگامِ سببی سازی با نشانه یِ " - ین" همراه هستند، پیش می آید. فراموش نکنید که در زبانِ پارسیِ نو این نشانه به ریخت " - آن" در دسترس است، بمانندِ خوردَن/خوراندن؛ پس چنانچه بخواهیم در پارسیِ نو از واژگانی با نشانه یِ " - آمینیدن" بهره بگیریم، می بایست آن را به ریختِ " - آمانیدن: āmānidan " درآوریم. ولی چنانچه بخواهیم از گزینه 4. 1 بهره بگیریم، می بایست تنها درگرگونیِ آواییِ " َ :a " به " آ : ā " را در " اَفتن/آمیدن یا " اَمیدن/آمیدن" نظر بگیریم ) .
5 - هنگامیکه میخواهیم کُنونه ( Praesens ) هایِ واژگانِ دارایِ " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " را بیابیم، تکواژ یا تکواژهایِ پیش از آنها، دچار هیچ دگرگونی ای نمی شوند و تنها بخشِ " اَفتن" به " اَم" یا بخشِ " آفتن" به " آم" دگر می شود؛ برای نمونه : کُنونه یِ واژه یِ " پزآفتن / پزآمیدن" ، " پزآم - " می باشد و تکواژِ " پز" در این فرآیند دچار هیچ دگرگونی ای نمی شود، چراکه خودِ " پز" کُنونه یا بُن کُنونی می باشد.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
روشِ ساختِ واژگانی که به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " می انجامند:
آنچه در برنِهِش هایِ بالا برای من مایه وری و ارزش دارد، گزینه 3 است؛چراکه با درکِ درست و بجا از روشِ ساختِ چنین واژگانی، در گذار از زبانِ اوستایی به زبانِ پارسیِ میانه و سپس به زبانِ پارسیِ نو، می توان واژگانِ بسیاری را به سانِ زیر ساخت:
آ - اگر چنین واژگانی در زبانِ پارسیِ میانه آمده، آنها را به زبانِ پارسیِ نو اَندر می کنیم ( با نگاه به دگرگونی هایِ آوایی یا ترادیسی هایی که از زبانِ پارسیِ میانه به پارسیِ نو رُخ داده اند ) ؛
ب - اگر خواستارِ ساختِ واژگانی با ویژگیهایِ نامبرده هستیم که در زبانِ پارسیِ میانه نیامده اند، آنها را می بایست از زبانِ اوستایی بیرون بکشیم. به چه سان؟
نخست کُنونه ها ( Praesens ) یا بُن هایِ کُنونیِ ریشه هایِ اوستایی را می جوییم ؛ سپس آنها را به ریختِ پارسیِ میانه و پس از آن، به ریختِ پارسیِ نو در می آوریم یا آنها را فرارون ( =مستقیم ) به ریختِ پارسیِ نو درمی آوریم ( با نگاه به دگرگونی هایِ آوایی یا ترادیسی هایی که از زبانِ اوستایی/ پارسیِ میانه به پارسیِ نو رُخ داده اند ) .
. . . . . . . . . . . . .
اکنون در پیامهایی جداگانه یک به یک پیرامونِ واژگانِ انجامیده به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " سخن می گویم. ( برای دیدن نمونه های بیشتر به زیرواژه " آفتن" در همین تارنما نگاه بیاندازید. )