اِنْلیل (Enlil) (یا: اِلّیل) در اساطیر بابلی و سومری، رئیس محکمۀ آسمانی و خدای طوفان و هوا و بعدها خشکی. در نتیجۀ آمیزش آن، خدای آسمان، و کی، الهۀ زمین، به وجود آمد و به اتفاق دو خدای دیگر، آنوو ائا، قدیمی ترین و مقتدرترین مثلث خدایان را تشکیل داد. بزرگ ترین سلاحش سیل بود. بر طبق نوشتۀ یک ستون سنگی در اور، انهدام شهر بر اثر طوفان کار او بود. پرستشگاه اصلی انلیل در نیپور(نیفریا نوفارفعلی) بود که تا ظهور مسیحیت پابرجا بود. در دورۀ متأخّر نجوم بابلی، راه انلیلرا همان صورت فلکی «دب اکبر» می دانستند.
انلیل که بعداً به نام الیل شناخته شد، خدای باستانی میان رودان بود که با باد، هوا، زمین و طوفان پیوند داشت. او در آغاز به عنوان خدای کانونی پانتئون سومریان رسمیت پیدا کرد، اما بعدها توسط اکدی ها، بابلی ها، آشوری ها و هوری ها نیز پرستش شد. کانون اصلی پرستش انلیل پرستشگاه اکور در شهر نیپور بود که باور بر این بود که توسط خود انلیل ساخته شده بود و به عنوان «طناب پهلوگیری» بهشت و زمین را به هم پیوند می دهد. او همچنین گاهی در نوشته های سومری به عنوان نونامنیر نامیده می شود. بر پایه یکی از سرودهای سومری، انلیل آنچنان سپند و مقدس بود که دیگر خدایان حتی نمی توانستند به او نگاه کنند. انلیل در سده بیست و چهارم پیش از میلاد با رشد نیپور به آوازه رسید. آیین دینی او پس از چپاول نیپور توسط ایلامی ها در سال ۱۲۳۰ پیش از میلاد رو به نابودی گذاشت و سرانجام مردوک خدای میهنی بابلی جایگزین او به عنوان خدای کانونی پانتئون میان رودان شد. خدای بابلی بیل، آمیخته ای از برادر انلیل، انکی، پسر انکی، مردوک و خدای چوپان، دوموزوید است. ... [مشاهده متن کامل]
انلیل کارکردی بنیادین در افسانه آفرینش سومری دارد. او آنو ( بهشت ) را از کی ( زمین ) جدا می کند و بدین گونه جهان را برای انسان ها قابل سکونت می کند. در افسانه طوفان سومری، انلیل به زیوسودرا برای اینکه از سیل جان به در برده پاداش جاودانگی می دهد و در افسانه طوفان بابلی، انلیل خود عامل سیلی است که برای نابودی نسل بشر، که با سر و صدای زیادشان خواب را از او گرفتند، فرستاده است. افسانه انلیل و نینلیل در مورد مجموعه ای از اغواگری هایِ انلیل از ایزدبانوی نینلیل در ظاهرهای گوناگون است که منجر به آبستنی نانا خدای ماه و خدایان جهان زیرین، نرگال، نینازو و انبیلولو می شود. انلیل به عنوان پدیدآورنده و سازنده کلنگ و پشتیبان کشاورزی در نظر گرفته می شد. انلیل همچنین در چندین افسانه مربوط به پسرش نینورتا از جمله آنزو و لوح سرنوشت ها و لوگاله نقش برجسته ای دارد. و همچنین بر اساس ترجمه الواح کشف شده سومری که توسط ذکریا سیچین او در حماسه آفرینش انسان نقش داشته و توسط پدرش آنو بعنوان فرمانروای زمین منصوب گردیده بود هرچند که از اساس با خلق انسان مخالف بوده و بعنوان خدایی خشن و کینه توز در حق انسان میباشد. نام انلیل از دو واژه سومری باستان ان ( 𒂗 ) ، به معنی «پروردگار» و لیل ( 𒆤 ) ، که برابرهای گوناگونی برایش پیشنهاد شده است. لیل گاهی به عنوان باد به معنی یک پدیده آب و هوای ( که در نتیجه انلیل به معنای خدای آب و هوا و آسمان، «خداوند باد» یا «خدای طوفان» می شود ) ، یا همچنین به معنای روان یا روحی که وجود آن با تکان های ریز در هوا احساس می شود برگردان شده است. همچنین لیلشاید نماینده یک وام واژه جزئی سامی به جای یک واژه سومری نیز باشد. نام انلیل یک ساختار برگیر ( مضاف الیه ) نیست که نشان دهنده این است که انلیل به جای اینکه صرفاً علت لیل باشد، خود شخصیت لیل در نظر گرفته می شده است.
در زبان سومری ان به مئنی ارباب و لیل به مئنی باد می باشد: خدای بادها
اِنلیل یکی از ایزدان میان رودان است. او ایزد فراخی ، باد و نفس بود. وی پسر آنو خدای بزرگ سومری است.
