انقلاب مشروطه

زمینه های فکری این تغییرات از سال ها قبل و به سبب آشنایی ایرانیان با پیشرفت های کشورهای غربی وجود داشت. اصلاحاتی که سه تن از صدر اعظم های شاهان قاجار؛ یعنی قائم مقام فراهانی، میرزا تقی خان فراهانی و میرزا حسین خان سپهسالار شروع کردند از نمودهای سیاسی این آگاهی ها بود. با این حال، این اصلاحات نیمه تمام رها شد. در مرحله بعد، کسانی مانند سید جمال الدین اسدآبادی و میرزا ملکم خان به آگاه سازی توده مردم پرداختند و جنبش هایی مانند جنبش تنباکو شکل گرفت که به عقیده احمد کسروی نخستین نشانه های «بیداری ایرانیان» بود. چاپ روزنامه ها و نشریات، انتشار کتاب، توسعه مدارس و توجه مردم به رویدادهای جهان از نشانه های این تحول فکری بود.
انقلاب مشروطه از ائتلاف گروه های مختلف سیاسی، مذهبی و صنفی شکل گرفته بود، اما ناهمگونی این ائتلاف، باعث شد که به تدریج تعارض هایی در بین این گروه ها به وجود آید و ماهیت مشروطه دچار کاستی هایی شود. با این حال، مجلس شورای ملی که در ۱۴ مهر ۱۲۸۵ افتتاح شد، در طول عمر بیست ماهه خود توانست تصمیمات و قانون های بی سابقه ای اتخاذ کند که از آن جمله می توان به محدود کردن اختیارات شاه، تشکیل انجمن های ایالتی و ولایتی، نظارت بر دریافت مالیات، موازنه بودجه و لغو واگذاری زمین های تیول اشاره کرد. انقلاب مشروطه ابعاد و تأثیرگذاری جهانی نیز داشت؛ چنان که به عقیده یک تحلیل گر، انقلاب ۱۹۰۸ ترکیه از آن الهام گرفت.

محمدعلی شاه قاجار برای تبدیل حکومت استبدادی به حکومت مشروطه ادامه یافت و منجر به تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب نخستین قانون اساسی کشور ایران گردید.