[ویکی نور] «إنقاذ البشر من الجبر و القدر»، تألیف محمد بن ابی ذر یوسف عامری نیشابوری(300-381ق)فیلسوف، منطقی و اهل عرفان؛ جواب نامه ای است که یکی از دوستان وی؛ احتمالا ابوالقاسم کاتب به وی نگاشته و طی آن نظر عامری را دربارۀ مسأله جبر و قدر جویا شده است. عامری مسألۀ مربوط به آزادی ارادۀ انسان را مبحثی بسیار دشوار و نیازمند به اندیشه ای ژرف بین و نیرومند می داند، زیرا لغزش در این مسأله بسیار خطرناک است. بدین ترتیب عامری کار اصلی خود را به بحث دربارۀ آن چه در باب آزادی اراده گفته شده، محدود می سازد تا از این طریق به آنچه حق است، دست یابد.
موضوع اصلی کتاب انقاذ البشر من الجبر و القدر، پیرامون فعل انسانی دور می زند، از این رو نویسنده نخست به تحدید ماهیت «فعل» و اندراج آن تحت مقولۀ«ممکن» می پردازد که نه ضروری است و نه ممتنع.
از این جا به بیان اقسام فعل می پردازد، ارادی و ضروری و اسباب و علل آن،ذاتی و عرضی و جهات و علل آن و انواع فعل در اضافه به فاعل. پس از آن به تحدید معنای «ضرورت» و «آزادی» و «فعل» می پردازد و به این جا می رسد که فعل انسانی در واقع تجسّم پیوند جدلی موجود بین آزادی و ضرورت است.
عامری بین دو دیدگاه جبر و تفویض - که به گفتۀ وی بین مردم شایع است - مذهب متوسطی را اختیار می کند که مقدمۀ آن را از قول امام صادق(ع) نقل می کند که فرمود: لا جبر و لا تفویض. و سخن ابوحنیفه که گفت: اکره الجبر و لا اقول بالقدر، و اقول قولا بین قولین. عامری گمان دارد که سخن ابوحنیفه برگرفته از کلام امام صادق(ع) است.
عامری علاوه بر بحث فلسفی - اعتقادی مسألۀ آزادی اراده، انتقادات شدیدی از طرفداران دو مذهب جبر و تفویض می کند. وی پس از ابطال دو مذهب جبر و تفویض و اختیار مذهبی ما بین این دو مذهب، ظهور دو مذهب فوق را به دو نوع بینش دربارۀ فعل انسانی مربوط می داند. بدین معنا که هر کس وجود پروردگار را در نظر بگیرد، به تفویض می گراید و هر کس ضعف انسان را در نظر آورد، به جبر گرایش می یابد. این دو مذهب گمان می رود که به ظاهر با یکدیگر متناقض باشند، در صورتی که چنین نیست، جبر و تفویض دو وجه متکامل یکدیگرند که هر یک از آنها جزئی از حقیقت را باز می نمایند.
موضوع اصلی کتاب انقاذ البشر من الجبر و القدر، پیرامون فعل انسانی دور می زند، از این رو نویسنده نخست به تحدید ماهیت «فعل» و اندراج آن تحت مقولۀ«ممکن» می پردازد که نه ضروری است و نه ممتنع.
از این جا به بیان اقسام فعل می پردازد، ارادی و ضروری و اسباب و علل آن،ذاتی و عرضی و جهات و علل آن و انواع فعل در اضافه به فاعل. پس از آن به تحدید معنای «ضرورت» و «آزادی» و «فعل» می پردازد و به این جا می رسد که فعل انسانی در واقع تجسّم پیوند جدلی موجود بین آزادی و ضرورت است.
عامری بین دو دیدگاه جبر و تفویض - که به گفتۀ وی بین مردم شایع است - مذهب متوسطی را اختیار می کند که مقدمۀ آن را از قول امام صادق(ع) نقل می کند که فرمود: لا جبر و لا تفویض. و سخن ابوحنیفه که گفت: اکره الجبر و لا اقول بالقدر، و اقول قولا بین قولین. عامری گمان دارد که سخن ابوحنیفه برگرفته از کلام امام صادق(ع) است.
عامری علاوه بر بحث فلسفی - اعتقادی مسألۀ آزادی اراده، انتقادات شدیدی از طرفداران دو مذهب جبر و تفویض می کند. وی پس از ابطال دو مذهب جبر و تفویض و اختیار مذهبی ما بین این دو مذهب، ظهور دو مذهب فوق را به دو نوع بینش دربارۀ فعل انسانی مربوط می داند. بدین معنا که هر کس وجود پروردگار را در نظر بگیرد، به تفویض می گراید و هر کس ضعف انسان را در نظر آورد، به جبر گرایش می یابد. این دو مذهب گمان می رود که به ظاهر با یکدیگر متناقض باشند، در صورتی که چنین نیست، جبر و تفویض دو وجه متکامل یکدیگرند که هر یک از آنها جزئی از حقیقت را باز می نمایند.
wikinoor: انقاذ_البشر_من_الجبر_و_القدر