انشاء الدوائر

[ویکی فقه] انشاء الدوائر یکی از آثار معروف ابن عربی است که از گزند حوادث مصون مانده و خوشبختانه بدست ما رسیده و چاپ گردیده است.
ابن عربی در صفحه ۵ همین کتاب آنرا به«انشاء الدوائر الاحاطیه»نامگذاری نموده و در فتوحات مکیه نام آن را با سه تعبیر ذکر نموده است که عبارتند از:انشاء الدوائر،انشاء الدوائر و الجداول و انشاء الجداول و الدوائر.دکتر محسن جهانگیری نام آنرا«انشاء الدوائر الاحاطیه علی الدقائق علی مضاهاة الانسان للخالق و الخلائق»ذکر نموده است.البته باید توجه داشت که ایشان این نامگذاری را از متن خود رساله اقتباس نموده است با اندک اختلاف و اشتباهی که دارد زیرا عبارت علی الدقائق در متن وجود ندارد و به نظر نادرست هم می آید خلاصه این رساله به نام انشاء الدوائر موسوم و معروف شده و در نسخه چاپ لیدن در سال ۱۳۳۹ هجری تحت همین نام به طبع رسیده است.
انگیزه و زمان تالیف
وی انگیزه و زمان و مکان تالیف آنرا چنین بیان می کند:ابن عربی در سال ۵۹۸ برای دومین بار در تونس اقامت گزیده است...او در این تاریخ در طول اقامتش در تونس در خانه ابو محمد عبد العزیز و در صحبت و ضیافت وی به سر برده است و به خواهش وی به تالیف کتاب معروف انشاء الدوائر پرداخته و قسمتی از آن را در تونس و در منزل وی نوشته است، چنانکه در کتاب فتوحات مکیه آورده است«و همانا صفی ولی که خداوند او را باقی بدارد...کتاب ما موسوم به انشاء الدوائر که بعضی از آنرا در منزل او در سال ۵۹۸ که اراده حج داشتیم تالیف کرده ایم.خادم او عبد الجبار آن اندازه از کتاب را که نوشته بودم نقطه و اعراب گذاری نمود و من در همان سال آن را به مکه بردم تا در آنجا به پایان برسانم پس این کتاب مرا، از او و از غیر او بازداشت و من بدان اشتغال ورزیدم و سبب آن امر الهی بود که در تقیید و نقطه و اعراب گذاری کلمات آن وارد شده بود و همچنین به جهت رغبتی بود که بعضی از برادران و فقیران به اتمام آن داشتند زیرا آنان بر مزید علم حرص می ورزند و میل داشتند که برکت این بیت مبارک شریف که محل برکات و هدایت و آیات بینات است بدانها عاید شود و نیز برای این بود تا از برکاتی که مکه در این موضوع به ابو محمد عبد العزیز اعطا کرده است،وی را آگاه سازیم.ابن عربی این رساله را قبل از فتوحات مکیه به رشته تحریر درآورده است چنانکه تاریخ تالیف آن بدین مطلب گواهی میدهد و نیز در چندین جای از فتوحات نام های گوناگون آنرا برده است چنانچه گذشت حتی خوانندگان فتوحات را برای تفصیل بیشتر بعضی از مباحث به این رساله ارجاع میدهد که این خود دلیل بر اهمیت موضوع این رساله به حساب می آید به عنوان نمونه در جلد اول فتوحات صفحه ۵۴ می گوید: بحث تجرد از لیت از صورت معقول را بطور مفصل در انشاء الدوائر مطرح کردیم و یا در همین جلد صفحه ۵۶ می گوید: اسماء و امهات آن را با تفصیل در انشاء الدوائر شرح داده ایم.علامه داود قیصری شارح و عارف نامدار در شرح فصوص صفحه ۳۴۴ می گوید:شیخ اکبر در انشاء الدوائر حضرت واحدیت را بر جواهر اطلاق کرده است.پیرامون موضوع رساله و ویژگی های آن میتوان گفت:شیخ در خطبه کتاب می گوید:چون حق تعالی حقایق اشیاء را همانگونه که هست به من نشان داد و از طریق کشف و شهود حقیقت نسبت های آنها را نیز به من اطلاع داد،اراده کردم تا آنها را در قالب جدول حسی درآورم و در اختیار دوست همگام خود عبد الله بدر حبشی و سایر کسانیکه قدرت ادراک و مشاهده آنها را ندارند،قرار دهم تا دسترسی به آن برای ایشان آسان گردد.
انگیزه نگارش
غرض از تالیف این کتاب بیان مرتبت انسان در عالم وجود و مقام او نزد باری تعالی و نحوه بروز و ظهور انسان از عالم غیب به عالم عین و خارج است و نیز بررسی این سوال که آیا انسان قبل از وجود و آفرینش متصف به عدم حال و واسطه است یا خیر؟.
جداول و دوائر
...