اندرزنامه

اَندَرزنامه
(یا: پندنامه) عنوان عمومی کتب و رساله هایی به زبان پهلوی، با موضوع های پند و اندرز، دستورهای اخلاقی و دینی یا آیین کشورداری که غالباً از زبان یکی از بزرگان دین زردتشت یا پادشاهان باستانی یا داستانی برای پیروان یا فرزندان خود یا بزرگان کشور یا عامۀ مردم گفته می شود و متعلق به دوره های پیش از اسلام، به ویژه ساسانیان، است. از مطالب پاره ای از این متون بر می آید که بر اوستا استوارند. متن پهلوی بخشی از این اندرزنامه باقی مانده و ترجمۀ فارسی پاره ای از آن ها در شاهنامه آمده است. همچنین، شماری از آن ها جز به فارسی به زبان های انگلیسی، گجراتی و عربی نیز ترجمه و چاپ شده است. از آن شمار است: اندرز آذرباد مارسپندان؛ اندرز اوشنردانا؛ اندرز پیشینگان که جزو متون پهلوی جاماسب سانا به چاپ رسیده (بمبئی، ۱۹۸۷) و به فارسی ترجمه شده است؛ اندرز خسرو کواتان؛ اندرز بخت آفرید منسوب به مؤید بخت آفرید؛ اندرز دانایان به مزدیسنان؛ اندرز دستوران اوه دینان که پندهایی از گفتار موبدان زردشتی است؛ اندرز کودکان که اندرزهایی به شاگردان مدرسه است و متن پهلوی پازند آن دردست است و به فارسی ترجمه شده است؛ اندرز آذرفرنبغ فرخ زادان از مؤلفان دینکرد در قرن ۳ق؛ پندنامۀ اندرز بزرگمهر؛ پند نامک زردشت/اندرز زردشت پسر آذرپاد منسوب به زردشت به زبان پهلوی که به فارسی ترجمه شده است. تاریخ تألیف این اندرزنامه ها روشن نیست. برخی از حِکَم آن ها به عربی ترجمه و در کتب اسلامی ضبط و گاه به یکی از بزرگان اسلام منسوب شده است. کهن ترین اندرزنامۀ بعد از اسلام مثنوی آفرین نامۀ ابوشکور بلخی است. اندرزنامۀ دیگری به نام پندنامه، منسوب به سبکتکین دردست است که وصیت نامه ای است به شیوۀ کلمات قصار دربارۀ اِعمال قدرت پادشاهی، برای پسرش محمود. از حدود قرن ۵ق، نگارش کتاب هایی به شیوۀ پندنامه از بزرگان ادب، در زبان فارسی دری رواج یافت که جاویدان خرد، ظفرنامه و پندنامۀ عطار از آن شمارند. کتاب هایی چون قابوس نامه و سیاست نامه نیز از زمرۀ اندرزنامه هایند.