[ویکی نور] میر نظام الدین علیشیر نوائی شاعر و معروف ترین و دانشمندترین وزیر دوره تیموری و از بزرگ زادگان خاندان جغتایی، حاکم ماوراءالنهر، کاشغر و بلخ و بدخشان بود.
وی در 17 رمضان سال 844ق در شهر هرات و در ناحیه دولت خانه، نزدیک پل تولکی متولد شد. مادرش دختر ابوسعید چنگ، از امیرزادگان کابل بود که در دستگاه تیموریان دایه بود و به همین سبب فرزندش نسبت به حسین بایقرا کوکلتاش (برادر رضاعی) بود. پدرش امیر غیاث الدین کجکنه (کجکینه) از ترکان جغتایی و حاکم سبزوار و در خدمت شاهرخ تیموری بود.
وی پس از مرگ شاهرخ، برای حفظ جان خود، راه شیراز را در پیش گرفت و کودک شش ساله با استعداد خود را همراهش برد و در تفت با شرف الدین علی یزدی مورخ مشهور دیدار کرد. وی ایام کودکی خود را در مصاحبت حسین میرزا بایقرا در مشهد گذرانید و بدین علت رشته دوستی این دو مستحکم بود تا زمانی که حسین میرزا بایقرا بر هرات مسلط شد و امیر علیشیر را در سال 876ق به امارت دیوان منصوب کرد. نفوذی که او اعمال می کرد، به قدری مؤثر و مقتدرانه بود که پس از سلطان، شخص دوم دولت و مملکت به حساب می آمد. روابط بین حاکم و مشاورش در طی این دوران، محکم و عمیق شد و این حالت سال ها ادامه داشت و در سال 892ق به مدت پانزده ماه حاکم استرآباد گردید، اما پس از یکسال، استعفا کرد. وی در ایجاد مدارس و محافل علمی در خراسان و رفع نواقص حکومت تیموریان و ایجاد رفاه عمومی برای مردم می کوشید و از میزان بار مالیات ها کاست و دست مأموران فاسد را کوتاه کرد.
نوائی به هدایت مولانا نورالدین عبدالرحمان جامی، به طریقه دراویش نقشبندی گروید. وی مؤلف و نویسنده شایسته ای بود و به کارهای هنری علاقه داشت و «خمسة المتحیرین» را در شرح حال جامی نوشت. او را پدر ادبیات ترکی معرفی می کنند، وی زبان ترکی را بر فارسی مرجح می پنداشت و «محاکمة اللغتین» را در همین موضوع نوشت.
وی در سمرقند و در خانقاه خواجه فضل الله ابواللیثی که ابن سینای ثانی خوانده می شد، سکونت داشت و دو سال از درس او بهره مند گشت و در هرات در محضر نورالدین جامی، علم عروض و اصطلاحات صوفیه آموخت و نزد حافظ علی جامی، قرائت قرآن را فراگرفت و در مجلس درس ملا احمد تفتازانی، در مسجد جامع شهر هرات حضور می یافت.
وی در زبان ترکی جغتایی و فارسی، نویسنده و شاعر زبردستی بود و موسس شعر جغتایی نیز می باشد. در زبان جغتایی، «نوائی» و در زبان فارسی، «فانی» تخلص می کرد.
وی در 17 رمضان سال 844ق در شهر هرات و در ناحیه دولت خانه، نزدیک پل تولکی متولد شد. مادرش دختر ابوسعید چنگ، از امیرزادگان کابل بود که در دستگاه تیموریان دایه بود و به همین سبب فرزندش نسبت به حسین بایقرا کوکلتاش (برادر رضاعی) بود. پدرش امیر غیاث الدین کجکنه (کجکینه) از ترکان جغتایی و حاکم سبزوار و در خدمت شاهرخ تیموری بود.
وی پس از مرگ شاهرخ، برای حفظ جان خود، راه شیراز را در پیش گرفت و کودک شش ساله با استعداد خود را همراهش برد و در تفت با شرف الدین علی یزدی مورخ مشهور دیدار کرد. وی ایام کودکی خود را در مصاحبت حسین میرزا بایقرا در مشهد گذرانید و بدین علت رشته دوستی این دو مستحکم بود تا زمانی که حسین میرزا بایقرا بر هرات مسلط شد و امیر علیشیر را در سال 876ق به امارت دیوان منصوب کرد. نفوذی که او اعمال می کرد، به قدری مؤثر و مقتدرانه بود که پس از سلطان، شخص دوم دولت و مملکت به حساب می آمد. روابط بین حاکم و مشاورش در طی این دوران، محکم و عمیق شد و این حالت سال ها ادامه داشت و در سال 892ق به مدت پانزده ماه حاکم استرآباد گردید، اما پس از یکسال، استعفا کرد. وی در ایجاد مدارس و محافل علمی در خراسان و رفع نواقص حکومت تیموریان و ایجاد رفاه عمومی برای مردم می کوشید و از میزان بار مالیات ها کاست و دست مأموران فاسد را کوتاه کرد.
نوائی به هدایت مولانا نورالدین عبدالرحمان جامی، به طریقه دراویش نقشبندی گروید. وی مؤلف و نویسنده شایسته ای بود و به کارهای هنری علاقه داشت و «خمسة المتحیرین» را در شرح حال جامی نوشت. او را پدر ادبیات ترکی معرفی می کنند، وی زبان ترکی را بر فارسی مرجح می پنداشت و «محاکمة اللغتین» را در همین موضوع نوشت.
وی در سمرقند و در خانقاه خواجه فضل الله ابواللیثی که ابن سینای ثانی خوانده می شد، سکونت داشت و دو سال از درس او بهره مند گشت و در هرات در محضر نورالدین جامی، علم عروض و اصطلاحات صوفیه آموخت و نزد حافظ علی جامی، قرائت قرآن را فراگرفت و در مجلس درس ملا احمد تفتازانی، در مسجد جامع شهر هرات حضور می یافت.
وی در زبان ترکی جغتایی و فارسی، نویسنده و شاعر زبردستی بود و موسس شعر جغتایی نیز می باشد. در زبان جغتایی، «نوائی» و در زبان فارسی، «فانی» تخلص می کرد.
wikinoor: امیر علیشیر_نوایی،_علیشیر_بن_کیچکنه