امیرعلی شیر نوایی (هرات ۸۴۴ ـ۹۰۶ق)
(یا: علی شیر نوایی؛ متخلص به نوایی وفانی) ادیب، تاریخ نگار، دولتمرد و شاعر ایرانی. از ترکان جغتایی بود. علی شیر برادر شیری و هم مکتب حسین بایقرا و مورد توجه ابوالقاسم بابر بود. همراه بابر از هرات به توس رفت و در مشهد و توس به خواندن علوم روزگار خود پرداخت در عروض شاگرد یحیی سیبک و درویش منصور سبزواری بود. علم قرائت را نزد علی جامی آموخت. در سمرقند مدتی در مدرسۀ خواجه فضل الله ابولیثی به تکمیل دانش پرداخت. در ۸۷۳ق که میرزا حسین بایقرا در هرات مستقر شد، علی شیر به دربار وی رفت و جایگاهی والا یافت. مالیات های غیر قانونی را برانداخت و پیشه وران و روستاییان را از پرداخت مالیات معاف کرد. در ۸۷۶ق سلطان حسین او را به منصب امارت دیوان اعلی، مهر زدن بر احکام و مناشیر سلطنتی و سپس به وزارت رساند و او را به لقب مقرّب الخاقان و مقرّب حضرت سلطانی مفتخر ساخت. در ۸۹۲ق به حکومت استراباد رسید، اما پس از یک سال از مشاغل دولتی کناره گرفت و به هرات رفت و به کسب دانش و مطالعات ادبی و تألیف کتب و نظم اشعار و تربیت ارباب فضل و کمال پرداخت. همچنان تا پایان عمر بر سلطان حسین نفوذ تمام داشت، چنان که بایقرا براثر رأی و تدبیر او توانست بر تمامی نقاط خراسان، ماوراء النهر و فارس تسلّط یابد. پیکر او در عیدگاه هرات در گوشۀ مدرسۀ علی شیر در سرپل انجیل به خاک سپرده شده است. با شاعران و اهل هنر و ادب معاشرت داشت و در تربیت آنان می کوشید. محضرش انجمن شاعران و هنرمندان علم و ادب بود و هرات آن روزگار را به یکی از بزرگ ترین مراکز علم و ادب و هنر در تاریخ ایران تبدیل ساخته بود. علی شیر در فن تذهیب و تصویر و در فنون و صنایع ظریفه و موسیقی استادی هنرمند بود. به هدایت عبدالرحمان جامی در طریقت نقشبندیه درآمد. علی شیر کتاب خمسة المتحیرین خود را به یاد و درگذشت جامی تألیف کرد. بیشتر اهل فضل و حتی صنعت کاران نامی هرات آثار خود را به نام او می آراستند، مانند مواهب علیّه اثر حسین کاشفی و منتصرالابصارِ قاضی سنجانی. علی شیر در ایجاد آثار عام المنفعه، مانند مدرسه، کتابخانه، پل، خانقاه، مسجد، بناهای مقابر و مزارات، بیمارستان، کاروان سرا، گرمابه، آب انبار، بسیار کوشید و برخی از آن ها هنوز در ایران برجای است. در شعر ترکی مقامی بلند دارد، چنان که وی را بنیادگذار واقعی شعر ترکی جغتایی دانسته اند. بیشتر غزل های حافظ را استقبال کرده و از جامی، امیرخسرو دهلوی و سعدی نیز پیروی کرده است. سبک او ترکیبی است از سبک خراسانی، عراقی و مؤلفه های مکتب هرات. از آثارش: چهار دیوان ترکی به نام های غرایب الصغر، نوادرالشباب، بدایع الوسط و فواید الکبر؛ دیوان فارسی (تهران، ۱۳۴۲ش)؛ خمسه به نام های حیات الابرار، فرهاد و شیرین، لیلی و مجنون، سبعۀ سیاره و سدّ اسکندری؛ مجالس النفائس به ترکی در شرح حال شاعران روزگار خود؛ که دو ترجمۀ فارسی از آن صورت گرفته است (تهران، ۱۳۲۳ش)؛ محاکمة اللغتین در مقایسۀ زبان ترکی و فارسی (تهران، ۱۳۲۷ش)؛ تاریخ ملوک عجم در ترجمۀ تاریخ بیضاوی؛ تاریخ انبیا و حکما به ترکی؛ میزان الاوزان در علم عروض به ترکی (تاشکند ۱۹۴۹)؛ مثنوی کوچک سراج المسلمین در فقه حنفی؛ محبوب القلوب در اخلاق، نظم الجواهر در ترجمۀ منظوم نثراللآلی منسوب به حضرت علی (ع)؛ ترجمۀ منظوم و فارسی حدیث الاربعین را به نظم ترکی درآورد؛ لسان الطیر در ترجمۀ ترکی منطق الطیر عطار.
(یا: علی شیر نوایی؛ متخلص به نوایی وفانی) ادیب، تاریخ نگار، دولتمرد و شاعر ایرانی. از ترکان جغتایی بود. علی شیر برادر شیری و هم مکتب حسین بایقرا و مورد توجه ابوالقاسم بابر بود. همراه بابر از هرات به توس رفت و در مشهد و توس به خواندن علوم روزگار خود پرداخت در عروض شاگرد یحیی سیبک و درویش منصور سبزواری بود. علم قرائت را نزد علی جامی آموخت. در سمرقند مدتی در مدرسۀ خواجه فضل الله ابولیثی به تکمیل دانش پرداخت. در ۸۷۳ق که میرزا حسین بایقرا در هرات مستقر شد، علی شیر به دربار وی رفت و جایگاهی والا یافت. مالیات های غیر قانونی را برانداخت و پیشه وران و روستاییان را از پرداخت مالیات معاف کرد. در ۸۷۶ق سلطان حسین او را به منصب امارت دیوان اعلی، مهر زدن بر احکام و مناشیر سلطنتی و سپس به وزارت رساند و او را به لقب مقرّب الخاقان و مقرّب حضرت سلطانی مفتخر ساخت. در ۸۹۲ق به حکومت استراباد رسید، اما پس از یک سال از مشاغل دولتی کناره گرفت و به هرات رفت و به کسب دانش و مطالعات ادبی و تألیف کتب و نظم اشعار و تربیت ارباب فضل و کمال پرداخت. همچنان تا پایان عمر بر سلطان حسین نفوذ تمام داشت، چنان که بایقرا براثر رأی و تدبیر او توانست بر تمامی نقاط خراسان، ماوراء النهر و فارس تسلّط یابد. پیکر او در عیدگاه هرات در گوشۀ مدرسۀ علی شیر در سرپل انجیل به خاک سپرده شده است. با شاعران و اهل هنر و ادب معاشرت داشت و در تربیت آنان می کوشید. محضرش انجمن شاعران و هنرمندان علم و ادب بود و هرات آن روزگار را به یکی از بزرگ ترین مراکز علم و ادب و هنر در تاریخ ایران تبدیل ساخته بود. علی شیر در فن تذهیب و تصویر و در فنون و صنایع ظریفه و موسیقی استادی هنرمند بود. به هدایت عبدالرحمان جامی در طریقت نقشبندیه درآمد. علی شیر کتاب خمسة المتحیرین خود را به یاد و درگذشت جامی تألیف کرد. بیشتر اهل فضل و حتی صنعت کاران نامی هرات آثار خود را به نام او می آراستند، مانند مواهب علیّه اثر حسین کاشفی و منتصرالابصارِ قاضی سنجانی. علی شیر در ایجاد آثار عام المنفعه، مانند مدرسه، کتابخانه، پل، خانقاه، مسجد، بناهای مقابر و مزارات، بیمارستان، کاروان سرا، گرمابه، آب انبار، بسیار کوشید و برخی از آن ها هنوز در ایران برجای است. در شعر ترکی مقامی بلند دارد، چنان که وی را بنیادگذار واقعی شعر ترکی جغتایی دانسته اند. بیشتر غزل های حافظ را استقبال کرده و از جامی، امیرخسرو دهلوی و سعدی نیز پیروی کرده است. سبک او ترکیبی است از سبک خراسانی، عراقی و مؤلفه های مکتب هرات. از آثارش: چهار دیوان ترکی به نام های غرایب الصغر، نوادرالشباب، بدایع الوسط و فواید الکبر؛ دیوان فارسی (تهران، ۱۳۴۲ش)؛ خمسه به نام های حیات الابرار، فرهاد و شیرین، لیلی و مجنون، سبعۀ سیاره و سدّ اسکندری؛ مجالس النفائس به ترکی در شرح حال شاعران روزگار خود؛ که دو ترجمۀ فارسی از آن صورت گرفته است (تهران، ۱۳۲۳ش)؛ محاکمة اللغتین در مقایسۀ زبان ترکی و فارسی (تهران، ۱۳۲۷ش)؛ تاریخ ملوک عجم در ترجمۀ تاریخ بیضاوی؛ تاریخ انبیا و حکما به ترکی؛ میزان الاوزان در علم عروض به ترکی (تاشکند ۱۹۴۹)؛ مثنوی کوچک سراج المسلمین در فقه حنفی؛ محبوب القلوب در اخلاق، نظم الجواهر در ترجمۀ منظوم نثراللآلی منسوب به حضرت علی (ع)؛ ترجمۀ منظوم و فارسی حدیث الاربعین را به نظم ترکی درآورد؛ لسان الطیر در ترجمۀ ترکی منطق الطیر عطار.
wikijoo: امیرعلی_شیر_نوایی