امام حسین

اِمام حسین (ع) (مدینه ۴ـ کربلا ۶۱ق)
حرم های امام حسین (ع) و ابوالفضل العباس (س) در کربلا
(ملقّب به سیدالشهدا و مکنی به ابوعبدالله) امام سوم از امامان دوازده­ گانۀ شیعیان، پنجمین معصوم از چهارده معصوم، و قهرمان اسطوره ای واقعۀ عاشورا. فرزند دوم امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) بود. رسول اکرم (ص) پس از تولد او را حسین نام نهاد؛ حسین نیز مانند حسن نامی بود که تا آن زمان در بین اعراب سابقه نداشت. امام حسین (ع) شش سال از دورۀ کودکی خود را در زمان جدش حضرت رسول گذراند. پیامبر اکرم (ص)، حسین را پسر و پارۀ تن خود و سَیّد جوانان اهل بهشت می خواند. امام حسین (ع) پس از پیامبر اعظم (ص)، در حوادث مهم دورۀ خلافت پدرش حضوری فعال داشت. در جنگ جمل فرماندهی جناح چپ سپاه امام علی (ع) به عهدۀ وی بود. در جنگ صفین، افزون بر پیکار، با سخنرانی خود مشوّقِ یاران امام علی (ع) برای شرکت در جنگ بود، و در جریان حَکمیّت نیز به عنوان یکی از شهود از طرف حضرت علی (ع) حضور داشت. پس از شهادت امیر مؤمنان، دَه سال در صحنۀ سیاسی و اجتماعی در کنار برادر بزرگ خود حسن بن علی (ع) بود و همواره از حق وی دفاع می کرد. وی پس از شهادت برادرش امام حسن (ع) در ۵۰ق به امر خدا و طبق وصیت برادر به امامت رسید. تا زمانی که معاویه زنده بود، در ظاهر با معاویه مخالفت نکرد؛ زیرا در ماجرای صلح برادرش امام حسن، بنابر مصلحت با معاویه بیعت کرده بود. امام حسین نقض این بیعت را به صلاح امت نمی دانست و چون برخی از فرصت طلبان پس از صلح امام حسن نزد وی رفتند و اظهار اطاعت و بیعت کردند، نپذیرفت و فرمود: برادرم حسن امام و رهبر ماست. دَه سال امامتِ امام حسین (ع) به استثنای شش ماه آخر آن در زمان خلافت معاویه بود. پس از مرگ معاویه در ۶۰ق، پسرش یزید بن معاویه تصمیم گرفت که از امام حسین، عبدالله بن زبیر، و عبدالله بن عمر، که هر سه تن در نظر مردم شایستۀ خلافت بودند، برای خلافت خود بیعت بگیرد. او به حاکم مدینه فرمان داد تا به زور از امام حسین (ع) بیعت گیرد و در صورت مخالفت سَرش را به شام بفرستد. ولید از عهدۀ این کار برنیامد و امام با خاندان خود، به جز محمد حنفیّه، شبانه از مدینه بیرون رفت و به مکه پناه برد. این واقعه در اواخر رجب و اوایل شعبان ۶۰ق هجری اتفاق افتاد. در روز سوم شعبان همان سال امام وارد مکه شد و تقریباً چهار ماه در مکه ماند و این خبر رفته رفته در سراسر بلاد اسلامی منتشر شد. در این مدت بسیاری از مردم که از بیدادگری های دورۀ معاویه به تنگ آمده بودند، با آن حضرت مراوده داشتند و اظهار همدردی کردند. از سوی دیگر، جماعتی از شیعیان و هواخواهان امام علی (ع) در کوفه پس از شنیدن خبر مرگ معاویه، در منزل سلیمان بن صرد خزاعی گرد آمدند و نامه ای به امام حسین (ع) نوشتند و او را برای رهبری به آن جا دعوت کردند. پس از این نامه، نامه های بسیاری از عراق به ویژه شهر کوفه به مکه فرستاده شد که امام را به حرکت به سوی کوفه ترغیب می کردند. به دنبال این دعوت ها بود که امام، مسلم بن عقیل پسرعموی خود را برای آگاهی از وضعیت کوفه و گرفتن بیعت، به آن جا فرستاد. مسلم به کوفه رفت و چون با استقبال و بیعت بسیاری از مردم رو به رو شد، برای امام پیام فرستاد که هرچه زودتر به سوی کوفه حرکت کند. تعداد بیعت کنندگان با مسلم را ۱۲هزار تن گفته اند. یزید به عبیدالله بن زیاد که والی بصره بود، نامه ای نوشت و او را مأمور کوفه نیز کرد و دستور داد که مسلم را از شهر بیرون کند یا به قتلش برساند. عبیدالله بن زیاد بی درنگ روانۀ کوفه شد و زمام حکومت را به دست گرفت و مردم را با وعده و وعید به خود جلب کرد. مسلم به امید یاری مردمان کوفه ایستادگی کرد، اما سرانجام تنها ماند و به شهادت رسید. چون خبر شهادت مسلم و دیگر فرستادگان در راه کوفه به امام رسید، به همراهان خود فرمود تا هرکه می خواهد برگردد و او ایشان را از میثاقی که با او بسته بودند آزاد می کند. روایت است، بسیاری از همراهان امام پراکنده شدند و فقط یاران و اهل بیت او که از مکه با او همراه بودند، باقی ماندند. از سوی دیگر عبیدالله بن زیاد، حرّ بن یزید ریاحی را فرستاد تا از بازگشت امام حسین (ع) جلوگیری کند. او با هزار نیروی جنگی در سرزمین کربلا با امام برخورد کرد و گفت مأمور است تا او را بدون جنگ و خون ریزی نزد عبیدالله بن زیاد ببرد. امام پاسخ حرّ را با تندی داد و در سخنانی خود را بشناساندو نامه های کوفیان و غدر و نفاق ایشان را یادآور شد. همچنین تأکید کرد که یزید و اتباع او از شیطان اطاعت می کنند و حرام خدا را حلال و حلال او را حرام کرده اند، و قیام او و آمدنش از مکه بدین سبب است. در این حین، چهار تن از کوفه رسیدند و خبر آوردند که اشراف کوفه با گرفتن پول و رشوه به مخالفت با امام و موافقت با یزید برخاسته اند و مردم دیگر اگرچه دل هایشان با امام حسین (ع) است، ولی شمشیرهایشان علیه او است. نیز خبر آمد که قیس بن مسهر، فرستادۀ امام، به قتل رسیده است. بدین ترتیب، امام از رفتن به کوفه منصرف شد و خواست به مدینه باز گردد، اما حر مانع او شد. در این گیرودار قاصد ابن زیاد به حر دستور داد که امام حسین را در تنگنا بگذارد و او را در فضایی باز که پناهگاه و آب نداشته باشد، فرود آورد تا فرمان بعدی او برسد. حضرت به ناچار روز دوم ماه محرم ۶۱ق، در کربلا خیمه های خود را بر پا کرد. امام بارها برای دشمنان خطبه خواند و ضمن معرفی خویش، آنان را نصیحت و حجت را بر آنان تمام کرد. ابن زیاد سپس عمر بن سعد را با ۴هزار جنگجو به سوی امام حسین (ع) فرستاد تا برای یزید بیعت بگیرد، اما امام نپذیرفت و خواست که راه را برای او باز بگذارند تا به مدینه بازگردد یا جای دیگر برود. عمر بن سعد پیغام امام را به ابن زیاد رساند و او خواست که بپذیرد، ولی شمر بن ذی الجوشن مانع شد و گفت: اگر حسین را رها کنند نیرو خواهد گرفت و گرفتن بیعت از او ممکن نخواهد بود. ابن زیاد پس از شنیدن سخنان شمر، نامه ای به عمر بن سعد نوشت و گفت: حسین یا باید تسلیم یا کشته شود. امام سر تسلیم فرو نیاورد. او با یاران خود هشت روز در کربلا بودند و هر روز حلقۀ محاصره بر آنان تنگ تر و سپاه دشمن افزون تر می شد. سپاه ابن سعد آب را بر روی امام و یاران او بستند، اما یاران آن حضرت چندین نوبت با شکافتن حلقۀ محاصرۀ دشمن، آب به خیمه ها رساندند. در این چند روز امام به تحکیم موضع خود پرداخت، و با سخنانی بیعت خود را از دوش یارانش برداشت تا هر کس که می خواهد او را ترک کند چراکه راه او جز مرگ و شهادت نصیبی نداشت، ولی یاران و خویشان او اعلام حمایت و وفاداری کردند. در واپسین لحظات روز نهم محرم، آخرین تکلیف (یا بیعت یا جنگ) از سوی دشمن به امام رسید. حضرت شب را برای عبادت مهلت گرفت. سرانجام در روز دهم محرم ۶۱ق، که روز عاشورا خوانده می شود، جنگ بین یاران حسین و لشکر اموی درگرفت و امام با یارانش بعد از نماز ظهر در حالی که تشنه کام و شکیبا بودند، شهید شدند و حماسه ای جاوید در تاریخ آفریدند. سپس سَرِ امام حسین (ع) و یارانش را از بدن جدا کردند و همراه با زنان و کودکان آن حضرت به دمشق فرستادند. اعراب بنی اسد، سه روز پس از پایان جنگ کربلا، تن های بی سر شهدا را دفن کردند. دربارۀ مدفن سَرِ امام به یقین نمی توان اظهار عقیده کرد. در دمشق، مصر و کربلا مَشاهدی به نام «رأس الحسین» وجود دارد. بارگاه مطهر امام حسین (ع) در کربلا زیارتگاه شیعیان جهان است. ذکر مصیبت ها و گریه بر مظلومیت او احیاکنندۀ روحِ ستیز با ظلم و ستم است. فرزندان امام حسین (ع) را شش پسر و سه دختر نوشته اند: علی اکبر، که در کربلا به شهادت رسید، علی اوسط؛ علی اصغر زین العابدین؛ محمد؛ جعفر؛ عبدالله (معروف به علی اصغر شیرخوار) که در روز عاشورا در دامان پدر خود شهید شد؛ سکینه؛ فاطمه؛ و زینب. در سیرۀ امام حسین نوشته­ اند که به نماز و نیایش با پروردگار، خواندن قرآن، و دعا و استغفار بسیار علاقه داشت. گاهی در شبانه روز صدها رکعت نماز می خواند و حتی در آخرین شب زندگی از دشمنان مهلت خواست تا با خدای خویش به خلوت بنشیند. او بارها پیاده به خانۀ خدا شتافت و مراسم حج به جای آورد. دعای او در صحرای عرفات، معروف به دعای عرفه، حاوی مضامین بلند اخلاقی و عرفانی، و از شهرت بسیاری برخوردار است. امام حسین (ع) در تاریخ اسلام و حتی در نظر بسیاری از غیرمسلمانان نمونه و الگوی ظلم ستیزی، جانبازی، و اسطورۀ بزرگ منشی و خداخواهی است. نیز ← عاشورا