ام القری

[ویکی اهل البیت] از نام های مکه معظمه است.
دلیل نامگذاری مکه به این نام، آن است که آنجا نخستین نقطه تکوین زمین شناخته شده و کره زمین از آن نقطه گسترش یافته است. دلایل دیگری نیز برای آن ذکر شده است و «امّها» (امّ القری) در این آیه تفسیر به مکه شده است: «وَما کانَ رَبُّکَ مُهْلِکَ الْقُری حَتَّی یَبْعَثَ فِی أُمِّها رَسُولًا...؛ خداوند اهل هیچ آبادی را (به کیفر شرک و گناه) به هلاکت نمی رساند، مگر آنگاه که برایشان پیامبری مبعوث گرداند و بر آنان حجت تمام کند».
محمد محمدحسن شرّاب؛ "فرهنگ اعلام جغرافیایی، تاریخی در حدیث و سیره نبوی"؛ ترجمه حمیدرضا شیخی

[ویکی حج] بنابر روایتی از امام صادق(ع) ام القری از نام های مکه است، امّ به معنای مادر، بنیاد، اصل و اساس هرچیز و قُری جمع قَریه به معنای اجتماع است. در وجه تسمیه ام القری نظراتی بیان شده است از جمله اینکه مکه بر دیگر شهرها برتری دارد، کعبه در این شهر قرار دارد و دیگران برای حج به این شهر می آیند، مکه قبله گاه دیگر شهرها است، کعبه اولین خانه ای بوده که خداوند بنا کرده، مکه اولین شهر مسکونی بوده است. همچنین ام القری نامی قرآنی است که در آیه 92 سوره انعام بیان شده و به صورت گسسته تعبیر ام القری در جاهای مختلف قرآن آمده است.
امّ القری ترکیبی اضافی از «امّ» و «القری» و بر پایه روایتی از امام صادق(ع) از نام های مکه است.آیات 92 انعام و 7 شوری شاهد این نام گذاری اند.امّ به معنای مادر، بنیاد، اصل و اساس هرچیز است.هرچه قوام بخش و مصدر و منبع امور دیگر باشد، امّ خوانده می شود و این معنا در ترکیب هایی مانند امّ الکتاب، امّ الراس و امّ القری لحاظ شده است.قُری جمع قَریه به معنای اجتماع است. با توجه به جمع شدن مردم در یک منطقه، روستا یا شهر، به آن قریه گفته می شود.
تعبیر «امّی» دو بار (سوره اعراف، آیه 157-158) و به صورت جمع «امّیین یا امّیون» چهار بار (سوره بقره، آیه 78؛ سوره آل عمران، آیه 20 و 75؛ سوره جمعه، آیه 2) در قرآن آمده و درباره پیامبر گرامی(ص) یا مردم مکه به کار رفته است. این تعبیر در یک احتمال به امّ القری اشاره دارد.به فرد منسوب به ام القری، امّی گفته می شود. در شعری منسوب به حضرت خدیجه(س) در مدح پیامبر گرامی(ص) این ترکیب به کار رفته است: نطق البعیر علی فضل احمد مخبرا/ هذا الذی شرفت به اُمّ القری.چنین برمی آید که تعبیر امّ القری در منابع و ادبیات پیش از روزگار بعثت به کار نرفته است. این نکته از تحلیل جوادعلی در بحث از پیشینه نام های مکه به دست می آید. او در این بحث، برای برخی نام های مکه، تاریخی کهن تر یافته است؛ اما تصریح می کند که «ام القری» نامی قرآنی است. در آیه 92 انعام: ( ... لِتُنذِرَ اُمّ القُری و مَن حَولَها) مفعول واژه ( لِتُنذِرَ) (اهل) در تقدیر است؛ یعنی: برای این که مردمان ام القری و دیگر شهرها را انذار کنی.آورده اند که مقصود از ( مَن حَولَها) مردمان دیگر شهرهایا مردم طائفبوده است.

اُمُّ القُری
(در لغت به معنی مادر شهرها، کلان شهرها، اَبَرشهر) در اصطلاح قرآن، به مجاز، مردم مکه و پیرامون آن. این اصطلاح در قرآن دو بار به کار رفته است. (نحل، ۹۲؛ شوری، ۷).