[ویکی نور] الکامل فی الإستقصاء فیما بلغنا من کلام القدماء نوشتۀ تقی الدین مختار بن محمود العجالی المعتزلی، معروف به تقی الدین النجرانی، از دانشمندان معتزلی قرن هفتم هجری قمری
دائرة المعارفی کلامی است که به بیان عقاید اعتزالی جدید می پردازد و در شمار آثار کلامی بزرگی چون: «المغنی» قاضی عبدالجبار،«المسائل فی الخلاف بین البصریین و البغدادیین» ابورشید سعید نیشابوری و «المعتمد فی اصول الدین» رکن الدین محمود بن عبداللّه خوارزمی،قرار دارد.چه بسا بتوان «الکامل» را آخرین حلقۀ زنجیرۀ رویکرداعتزالی معتدل که از ابوالحسن بصری (متوفای 436 ق)آغاز گشته،دانست.مؤلف در این اثر درصدد داوری میان دیدگاه های معتزله (بصری و بغدادی) است و در ضمن توجهی ویژه به نقد دیدگاه های ابوهاشم جبائی (از معتزلیان بصره)دارد.نویسنده در این کتاب به بیان دیدگاه خود در مقابل دیدگاه مخالفین دربارۀ شانزده مسأله عقیدتی ذیل، که در برخی از آنها در حکم مسأله با آنها اختلاف نظر دارد و در برخی دیگر در روش اثبات حکم با آنان مخالف است، می پردازد.این شانزده مسأله که در واقع شانزده باب کتاب حاضر را تشکیل می دهند عبارتند از:باب فی حدوث الاجسام، باب فی اثبات الصانع، باب فی أن المعدوم هل هو الذات؟، باب فی انه تعالی موجود علی طریقتهم، باب فی اثبات صفة العالم، باب فی اثبات صفة القادر، باب فی اثبات صفةالحی، باب فی اثبات صفة المدرک، باب فی اثبات صفة المرید، باب فی انه موصوف بصفة زائدةعلی الاجمال، باب فی تحدد کونه عالما، باب فی أن ما لا دلیل علیه یجب نفیه، باب فی الکرامات، باب فی الفناء، باب فی الاعادة.
ابواب مذکور جملگی از ابواب علم کلام اند که در آنها فیما بین معتزله و اشاعره اختلاف دیدگاه فراوانی وجود دارد به ویژه در باب موضوع صفات حق تعالی. به اعتقاد محقق،«الکامل فی الاستقصاء» رویکرد جدیدی را در اعتزال ارائه می کند که از ویژگی های آن اعتراف صریح به ناتوانی عقل بشر از دستیابی به راه حل نهایی بسیاری از مسائل و مشکلات کلامی و لزوم توقف از داوری دربارۀ آنها و نیز رجوع به نصوص شرعی در مسائلی که از دسترس عقل انسانی خارج است، می باشد.با توجه به این رویکرد می توان «الکامل فی الاستقصاء» را اثری دانست که مؤلف آن درصدد تقریب بین دیدگاه معتزله و دیدگاه اهل سنت یا مذهب سلف می باشد.این مدعا با توجه به کاربست عباراتی نظیر: «السلف الصالح» یا «رضی اللّه عنهم» از جانب مؤلف در تکریم اهل سنّت به خوبی آشکار می گردد.
از «الکامل فی الاستقصاء فیما بلغنا من کلام القدماء»فقط یک نسخۀ خطی موجود است که در کتابخانۀ دانشگاه لیدن هلند، تحت همین عنوان نگهداری می شود.تاریخ فراغت از کتابت این نسخه 19 ماه رمضان 675 ه.ق قید گردیده است.
نسخۀ حاضر در برنامه با بررسی و پژوهش آقای دکتر السید محمد الشاهد در قطع رحلی با جلد شومیز در 471 صفحه و مقدمه دکتر عبدالصبور مرزوق در سال 1420 ه1999/ م توسط «وزارة الأوقاف، المجلس الأعلی للشؤن الاسلامیه» مصر، منتشر شده است.نوبت چاپ نامعلوم است.
دائرة المعارفی کلامی است که به بیان عقاید اعتزالی جدید می پردازد و در شمار آثار کلامی بزرگی چون: «المغنی» قاضی عبدالجبار،«المسائل فی الخلاف بین البصریین و البغدادیین» ابورشید سعید نیشابوری و «المعتمد فی اصول الدین» رکن الدین محمود بن عبداللّه خوارزمی،قرار دارد.چه بسا بتوان «الکامل» را آخرین حلقۀ زنجیرۀ رویکرداعتزالی معتدل که از ابوالحسن بصری (متوفای 436 ق)آغاز گشته،دانست.مؤلف در این اثر درصدد داوری میان دیدگاه های معتزله (بصری و بغدادی) است و در ضمن توجهی ویژه به نقد دیدگاه های ابوهاشم جبائی (از معتزلیان بصره)دارد.نویسنده در این کتاب به بیان دیدگاه خود در مقابل دیدگاه مخالفین دربارۀ شانزده مسأله عقیدتی ذیل، که در برخی از آنها در حکم مسأله با آنها اختلاف نظر دارد و در برخی دیگر در روش اثبات حکم با آنان مخالف است، می پردازد.این شانزده مسأله که در واقع شانزده باب کتاب حاضر را تشکیل می دهند عبارتند از:باب فی حدوث الاجسام، باب فی اثبات الصانع، باب فی أن المعدوم هل هو الذات؟، باب فی انه تعالی موجود علی طریقتهم، باب فی اثبات صفة العالم، باب فی اثبات صفة القادر، باب فی اثبات صفةالحی، باب فی اثبات صفة المدرک، باب فی اثبات صفة المرید، باب فی انه موصوف بصفة زائدةعلی الاجمال، باب فی تحدد کونه عالما، باب فی أن ما لا دلیل علیه یجب نفیه، باب فی الکرامات، باب فی الفناء، باب فی الاعادة.
ابواب مذکور جملگی از ابواب علم کلام اند که در آنها فیما بین معتزله و اشاعره اختلاف دیدگاه فراوانی وجود دارد به ویژه در باب موضوع صفات حق تعالی. به اعتقاد محقق،«الکامل فی الاستقصاء» رویکرد جدیدی را در اعتزال ارائه می کند که از ویژگی های آن اعتراف صریح به ناتوانی عقل بشر از دستیابی به راه حل نهایی بسیاری از مسائل و مشکلات کلامی و لزوم توقف از داوری دربارۀ آنها و نیز رجوع به نصوص شرعی در مسائلی که از دسترس عقل انسانی خارج است، می باشد.با توجه به این رویکرد می توان «الکامل فی الاستقصاء» را اثری دانست که مؤلف آن درصدد تقریب بین دیدگاه معتزله و دیدگاه اهل سنت یا مذهب سلف می باشد.این مدعا با توجه به کاربست عباراتی نظیر: «السلف الصالح» یا «رضی اللّه عنهم» از جانب مؤلف در تکریم اهل سنّت به خوبی آشکار می گردد.
از «الکامل فی الاستقصاء فیما بلغنا من کلام القدماء»فقط یک نسخۀ خطی موجود است که در کتابخانۀ دانشگاه لیدن هلند، تحت همین عنوان نگهداری می شود.تاریخ فراغت از کتابت این نسخه 19 ماه رمضان 675 ه.ق قید گردیده است.
نسخۀ حاضر در برنامه با بررسی و پژوهش آقای دکتر السید محمد الشاهد در قطع رحلی با جلد شومیز در 471 صفحه و مقدمه دکتر عبدالصبور مرزوق در سال 1420 ه1999/ م توسط «وزارة الأوقاف، المجلس الأعلی للشؤن الاسلامیه» مصر، منتشر شده است.نوبت چاپ نامعلوم است.