الکالویید

آلکالویید. آلکالوئید (alkaloid)
بخشی از برخی مواد فعال فیزیولوژیک و در مواردی سمی . در برخی از گیاهان یافت می شوند. این مواد معمولاً بازهایی آلی و حاوی نیتروژن اند. با اسیدها نمک تشکیل می دهند و هرگاه قابل انحلال۱ باشند، محلولشان قلیایی۲ است. گردآوری این مواد در این گروه بر مبنای علمی نبوده و عرفی است. مرفین۳، کوکائین۴، کینین۵، کافئین۶، استریکنین۷، نیکوتین۸، و آتروپین۹ ازجملۀ این موادند. در ۱۹۹۲، مادۀ شیمیایی اپی باتیدین۱۰ از پوست قورباغه ای در اکوادور۱۱ استخراج شد که در دستۀ کاملاً جدیدی از آلکالوئیدها۱۲ قرار گرفت. این ماده ترکیب آلی کلرداری است که به ندرت در جانوران یافت می شود و مُسکنی بسیار قوی، با تأثیر ۲۰۰ برابر مورفین است. اولین مرحلۀ تهیۀ آلکالوئیدها تیغ زدن گیاهان است. جرمِ به دست آمده را در آب اسیدی شده۱۳، در خم مخروطی شکلی می خیسانند. مایع را با لایۀ تنزیب جدا می کنند و چنانچه آلکالوئید فرار باشد، بعد از قلیایی کردن مخلوط مایع با بخار آب، آن را جدا می کنند. هرگاه آلکالوئید نامحلول باشد، با صاف کردن به دست می آید و ممکن است بعداً آن را با تبلور۱۴ خالص کنند. آلکالوئیدهای تریاک۱۵ عبارت اند از مرفین، کُدئین۱۶، و پاپاورین۱۷. مرفین به منزلۀ مسکّن درد بسیار مشهور است و کُدئین را برای درمان سرفه به کار می برند. پاپاورین، برخلاف آن دو، اعتیادآور نیست. این ماده برطرف کنندۀ گرفتگی های عضلانی و تنگی عروق۱۸ است. آلکالوئیدهای تروپان۱۹ در وجوه ساختاری معینی مشترک اند. نمونه های آن عبارت اند از آتروپین که پادزهر برخی از گازهای اعصاب است و کوکائین که اولین بی حس کنندۀ موضعی در پزشکی بوده است. یکی آلکالوئیدهای پوست درخت سینکونا۲۰ کینین است. کینین داروی مالاریاست که در گذشته مرض بسیار شایعی در دنیا بود. این دارو از درخت سینکونا به دست می آید که در شیب های شرقی کوه های آند می روید. آلکالوئیدهای رو وولفیا۲۱، حاصل از ریشۀ بوته ای در هندوستان، حاوی رسرپین۲۲ است که به منزلۀ آرام بخش و خواب آور مصرف گسترده ای دارد. تعداد آلکالوئیدهای استرول۲۳ زیاد است. سولانین۲۴ نمونه ای از آن ها و گلوکُزیدی است که در جوانه های سیب زمینی یافت می شود.