الوسی محمود بن عبدالله

[ویکی نور] آلوسی محمود بن عبدالله. ابوالثناء سید محمود شهاب الدین متولد 1217 ق1802/ میلادی و متوفای 1270 ق1854/ میلادی، فرزند صلاح الدین ملقب به شهاب آلوسی فقیه، مفسر، ادیب و مفتی بغداد.خانوادۀ آلوسی در بغداد از میانه های قرن 13 قمری19/ میلادی، دانشمندانی بزرگ در فقه و تفسیر و ادب از آن برخاسته اند.نیای بزرگ این خاندان در قرن 7 قمری13/ م به هنگام حملۀ هولاکوخان به بغداد از این شهر گریخت و به آلوس رفت، اخلاف وی تا قرن 11 قمری17/ م در آلوس ماندند و پس از آن به بغداد برگشتند.
سید محمود از کودکی نزد پدر و جمعی از استادان ادب درس خواند و به سبب هوشمندی و داشتن حافظه ای قوی در کسب علم به سرعت پیش رفت، چنانکه در 13 سالگی شرحی بر قطر الندی نوشت سپس از بسیاری از عالمان مشهور بغداد اجازۀ روایت یافت و خود در شمار استادان بزرگ در آمد و ملقب به «علامه» شد.
آنگاه متولی مدرسۀ مرجانیۀ بغداد و موقوفات آن گردید.سرانجام در 1248 ق1832/ م با آنکه او خود شافعی مذهب بود، به سبب اطلاع از فقه مذاهب دیگر، و شاید گرایش به آرای ابوحنیفه، مفتی پیروان مذهب حنفی شد.وی در همین مقام بود تا بر اثر مخالفت والی ترک بغداد، از کار برکنار شد و در 1262 ق1845/ م احتمالا به قصد شکایت و دادخواهی به آستانه (استانبول)رفت. اما ظاهرا صدر اعظم روی خوش به او نشان نداد و وی بدانچه می خواست، دست نیافت.با اینهمه سفر او بسیار پربار بود، زیرا با بسیاری از بزرگان علم دیدار کرد، از سلطان عبدالمجید نشان افتخار دریافت داشت و دو کتاب در باب این سفر نوشت.در 1264 ق1848/ م یا 1267 ق1850/ م از سفر بازگشت.وی در بغداد درگذشت.
پیداست که آلوسی در روزگار خود شهرتی عظیم کسب کرده بود.اشعار زیادی در مدح او سروده شده، و به صورت کتابی تدوین شده است.آثار ستایش آمیز دیگری نیز در شرح احوال او نوشته شده است.
عزاوی نیز به مناسبت صدمین سال وفات وی کتابی در شرح حال او نوشته و فهرست آثار او را گرد آورده است.
شهرت علمی آلوسی بیش تر به سبب تفسیر معروف روح المعانی است، اما وی عموما به حوادث تاریخی علاقه نشان داده است و این امر از نامه ها و کتابهای تراجمی که از وی بر جای مانده، به خوبی پیداست، در زمینۀ لغت نیز آثاری دارد که گویا از دوران جوانی اوست.