[ویکی نور] الهجاء الکاریکاتوری عند أعلام الشعراء العباسیین (بشار بن برد، أبونواس، دعبل بن علی الخزاعی، ابن الرومی، المتنبی) نوشته لیلا جمشیدی و با همکاری عبدالغنی ایروانی زاده، کتابی است به زبان عربی و با موضوع ادبیات عرب و اعلام شیعه. نویسنده در این اثر به بیان وجوه تصویری هجو در شاعران دوره عباسی پرداخته و ارتباط هجای کاریکاتوری را با کاریکاتور به صورت مستقل در این قالب بررسی کرده است.
کتاب، دارای مقدمه، محتوای مطالب در هفت فصل و خاتمه است. نویسنده، از 197 اثر مکتوب و 7 سایت اینترنتی در نگارش این اثر بهره برده است. او منابع کتاب را در سه بخش مجزای منابع عربی، انگلیسی و پایگاه های اینترنتی ذکر کرده است. از جمله منابع عربی پس از قرآن کریم، تاریخ الشعر العربی عفت اباظه، المثل السائر ابن اثیر، شرح نهج البلاغة ابن ابی الحدید، خزانة الأدب و غایة الأرب ابن حجت حموی، العقد الفرید ابن عبدربه، السیرة النبویة ابن هشام، دیوان امرؤالقیس، دراسات فی الأدب العربی العصر العباسی محمد زغلول سلام، سیکولوجیة الفکاهة و الضحک ابراهیم زکریا و... است.
نویسنده در تقدیریه، از اساتید دانشگاه اصفهان به ویژه دکتر عبدالغنی ایروانی زاده و دکتر نصرالله شاملی و دکتر سید فضل الله میرقادری و تمامی کسانی که یار و یاورش در نوشتن این اثر بوده اند تشکر کرده است. او، کتاب را به پدر و مادر، اساتید، همسر و فرزندان و دوستانش هدیه کرده است.
نویسنده پس از بیان اهمیت شعر و بیان شعر هجائی و اغراض و انواع هجو (احتقار، استهزاء، تصریح، تعریض، گفتار زشت، تمسخر و...) به بیان موضوع بحث می پردازد. باوجود اضطرابات سیاسی و محدودیت های اجتماعی در دوران عباسیان، شئون فرهنگی آنان رو به توسعه و پیشرفت نهاد؛ زیرا اعراب با دیگر ملل و فرهنگ ها به تعامل پرداختند. علاوه بر این امر، حاکمان نیز مترجمان و ادیبان و شاعران را بر علم و ادب تشویق می کردند. به خاطر چنین امری، شعر و نثر ادبی در این دوره رو به توسعه نهاد و طبعاً شعر هجوی هم به موقعیتی طلایی دست پیدا کرد و قالب های جدیدی یافت. از جمله شاعران مطرح هجائی این دوران، بشار بن برد (95- 167 یا 168ق) و ابونواس (133-196ق) و دعبل بن علی خزاعی (148-245ق) و ابن رومی (متوفای 284 یا 286ق) و متنبی (303-354ق) هستند. این شاعران به حدی در شوخ طبعی شعر هجائی ظریف بودند که توانایی درآوردنِ خنده و گریه مخاطب را درآن واحد داشتند و تصویرسازی آنان در شعر به حدی دقیق است که به کاریکاتوریست ها نزدیک شده و شباهت یافته اند. البته شعر هجائی در پیش از دوران عباسی نیز وجود داشته است اما در زمان عباسیان، روح تازه ای در آن دمیده شد. تصویرسازی آنان در شعر آن روز، کم اهمیت تر از تصویرهای کاریکاتوری نیست که امروز در کتاب ها و مجلات شاهد آن هستیم. این نوشته تلاش دارد که به نوعی از هجاء در دوران عباسی بپردازد که شایستگی آن به نام گذاری به هجاء کاریکاتوری، بیش از دیگر نام گذاری ها است. بااینکه مساحت هجو کاریکاتوری شاعران دوره عباسی در حدی است که نیازمند کتابت اثر مستقلی در این زمینه بوده اما تنها عده ای مانند ایلیا حاوی در «فن الهجاء و تطوره عند العرب»، سامی دهان در «الهجاء» و عبدالخالق عودة عیسی در «السخریة فی الشعر العباسی فی القرنین الثانی و الثالث» به آن اشاراتی داشته اند و تاکنون کسی مستقیماً به بحث هجاء کاریکاتوری نپرداخته است.
این بحث، در پی پاسخ به سؤال های ذیل است:
نویسنده در فصل اول به تعریف لغوی و اصطلاحی هجاء پرداخته و منشأ و تطور آن در رسوم جهانی و ادبیات عرب را تا زمان عباسیان بررسی کرده و تأثیر قرآن بر آن را نشان داده است. او با انواع هجاء و مقوماتش در دوره های جاهلی، اسلامی، اموی و عباسی سروکار دارد اما بیشتر تلاشش را بر نشان دادن مقومات این هجویات و بیان فرقشان در دوره عباسی با پیش از آن، متمرکز می کند.
کتاب، دارای مقدمه، محتوای مطالب در هفت فصل و خاتمه است. نویسنده، از 197 اثر مکتوب و 7 سایت اینترنتی در نگارش این اثر بهره برده است. او منابع کتاب را در سه بخش مجزای منابع عربی، انگلیسی و پایگاه های اینترنتی ذکر کرده است. از جمله منابع عربی پس از قرآن کریم، تاریخ الشعر العربی عفت اباظه، المثل السائر ابن اثیر، شرح نهج البلاغة ابن ابی الحدید، خزانة الأدب و غایة الأرب ابن حجت حموی، العقد الفرید ابن عبدربه، السیرة النبویة ابن هشام، دیوان امرؤالقیس، دراسات فی الأدب العربی العصر العباسی محمد زغلول سلام، سیکولوجیة الفکاهة و الضحک ابراهیم زکریا و... است.
نویسنده در تقدیریه، از اساتید دانشگاه اصفهان به ویژه دکتر عبدالغنی ایروانی زاده و دکتر نصرالله شاملی و دکتر سید فضل الله میرقادری و تمامی کسانی که یار و یاورش در نوشتن این اثر بوده اند تشکر کرده است. او، کتاب را به پدر و مادر، اساتید، همسر و فرزندان و دوستانش هدیه کرده است.
نویسنده پس از بیان اهمیت شعر و بیان شعر هجائی و اغراض و انواع هجو (احتقار، استهزاء، تصریح، تعریض، گفتار زشت، تمسخر و...) به بیان موضوع بحث می پردازد. باوجود اضطرابات سیاسی و محدودیت های اجتماعی در دوران عباسیان، شئون فرهنگی آنان رو به توسعه و پیشرفت نهاد؛ زیرا اعراب با دیگر ملل و فرهنگ ها به تعامل پرداختند. علاوه بر این امر، حاکمان نیز مترجمان و ادیبان و شاعران را بر علم و ادب تشویق می کردند. به خاطر چنین امری، شعر و نثر ادبی در این دوره رو به توسعه نهاد و طبعاً شعر هجوی هم به موقعیتی طلایی دست پیدا کرد و قالب های جدیدی یافت. از جمله شاعران مطرح هجائی این دوران، بشار بن برد (95- 167 یا 168ق) و ابونواس (133-196ق) و دعبل بن علی خزاعی (148-245ق) و ابن رومی (متوفای 284 یا 286ق) و متنبی (303-354ق) هستند. این شاعران به حدی در شوخ طبعی شعر هجائی ظریف بودند که توانایی درآوردنِ خنده و گریه مخاطب را درآن واحد داشتند و تصویرسازی آنان در شعر به حدی دقیق است که به کاریکاتوریست ها نزدیک شده و شباهت یافته اند. البته شعر هجائی در پیش از دوران عباسی نیز وجود داشته است اما در زمان عباسیان، روح تازه ای در آن دمیده شد. تصویرسازی آنان در شعر آن روز، کم اهمیت تر از تصویرهای کاریکاتوری نیست که امروز در کتاب ها و مجلات شاهد آن هستیم. این نوشته تلاش دارد که به نوعی از هجاء در دوران عباسی بپردازد که شایستگی آن به نام گذاری به هجاء کاریکاتوری، بیش از دیگر نام گذاری ها است. بااینکه مساحت هجو کاریکاتوری شاعران دوره عباسی در حدی است که نیازمند کتابت اثر مستقلی در این زمینه بوده اما تنها عده ای مانند ایلیا حاوی در «فن الهجاء و تطوره عند العرب»، سامی دهان در «الهجاء» و عبدالخالق عودة عیسی در «السخریة فی الشعر العباسی فی القرنین الثانی و الثالث» به آن اشاراتی داشته اند و تاکنون کسی مستقیماً به بحث هجاء کاریکاتوری نپرداخته است.
این بحث، در پی پاسخ به سؤال های ذیل است:
نویسنده در فصل اول به تعریف لغوی و اصطلاحی هجاء پرداخته و منشأ و تطور آن در رسوم جهانی و ادبیات عرب را تا زمان عباسیان بررسی کرده و تأثیر قرآن بر آن را نشان داده است. او با انواع هجاء و مقوماتش در دوره های جاهلی، اسلامی، اموی و عباسی سروکار دارد اما بیشتر تلاشش را بر نشان دادن مقومات این هجویات و بیان فرقشان در دوره عباسی با پیش از آن، متمرکز می کند.