[ویکی نور] الناسخ و المنسوخ فی القرآن العزیز و ما فیه من الفرائض و السنن. الناسخ و المنسوخ تألیف ابوعبید القاسم بن سلاّم الهروی که در سال 154 و به نقلی 150 و به روایتی 157 هجری در هرات دیده به جهان گشود، می باشد.وی نزد بزرگان زمان خود از جمله علی بن حمزة الکسائی از امامان علم قرائت تلمذ کرده بود.و کسانی چون ابوعبیدة بصری و اصمعی از استادان وی در زبان و ادب عربی بودند.
او در سال 224 هجری دیده از جهان فروبست. نسخ از مشکل ترین و پیچیده ترین مباحث قرآن پژوهی است.در میان آیات احکام، آیاتی است که پس از نزول،جای حکم آیاتی را که قبلا نازل شده و مورد عمل بوده اند گرفته و به زمان اعتبار حکم قبلی خاتمه می دهند.آیات قبلی منسوخ و آیات بعدی که در حکم خود حکومت بر آنها دارند ناسخ نامیده می شود.نسخ در قرآن مجید بیان انتهای زمان اعتبار حکم منسوخ است، به این معنا که مصلحت جعل و وضع حکم اول مصلحتی محدود و موقت می باشد و طبعا اثرش نیز که حکم است به صورت محدود و موقت درمی آید و پس از چندی حکم دومی پیدا شده و خاتمه یافتن مدت اعتبار حکم اولی را بیان می کند.
ابوعبید در این کتاب به بیان معنای نسخ و انواع آن پرداخته و بدین منظور روایاتی را با اسناد متصل از صحابه و تابعین نقل می کند.در معالجه آیات ناسخ و منسوخ یا آیاتی ادعای منسوخ بودن آنها شده است بطور مفصل به بحث و بررسی پرداخته است.در برخی موارد نسخ بعضی آیات به وسیله سنت را متذکر می شود و گاهی هم به مطالبی که بطور کلی بیگانه از مبحث نسخ می باشد پرداخته است.مثلا در باب روزۀ مسافر در حکم وجوب افطار مناقشه کرده و حکم تخییر، استحباب و یا کراهت را پیشنهاد می کند و ادله ای که هریک از این احکام سه گانه اقامه می کند.البته هرچند این قضیه ارتباطی به مسئله نسخ ندارد ولی آنچه باعث شده ابوعبید در این کتاب بدان بپردازد ارتباط این مسأله با آیات روزه در سوره بقره است که مشتمل بر آیات ناسخ و منسوخ صیام می باشد.
مجموع این ویژگی ها دست به دست هم داده اند تا کتابی تألیف شود که در موضوع مربوط به خود،جزو مهمترین منابع و مراجع محسوب شود.
کتاب مشتمل بر 30 باب بر حسب موضوعات مختلف می باشد.باب اول به فضیلت علم ناسخ و منسوخ و تأویل نسخ اختصاص یافته است، و سپس ابواب دیگر کتاب بر حسب ابواب کتب فقهی قرار گرفته است:باب ذکر الصلاة و معرفة ما فیها من الناسخ و المنسوخ، باب الزکاة، باب ذکر الصیام و ما نسخ منه، باب النکاح و ما جاء فیه من النسخ، باب الطلاق، باب الحدود تا باب امر به معروف و نهی از منکر که آخرین باب از کتاب است.
او در سال 224 هجری دیده از جهان فروبست. نسخ از مشکل ترین و پیچیده ترین مباحث قرآن پژوهی است.در میان آیات احکام، آیاتی است که پس از نزول،جای حکم آیاتی را که قبلا نازل شده و مورد عمل بوده اند گرفته و به زمان اعتبار حکم قبلی خاتمه می دهند.آیات قبلی منسوخ و آیات بعدی که در حکم خود حکومت بر آنها دارند ناسخ نامیده می شود.نسخ در قرآن مجید بیان انتهای زمان اعتبار حکم منسوخ است، به این معنا که مصلحت جعل و وضع حکم اول مصلحتی محدود و موقت می باشد و طبعا اثرش نیز که حکم است به صورت محدود و موقت درمی آید و پس از چندی حکم دومی پیدا شده و خاتمه یافتن مدت اعتبار حکم اولی را بیان می کند.
ابوعبید در این کتاب به بیان معنای نسخ و انواع آن پرداخته و بدین منظور روایاتی را با اسناد متصل از صحابه و تابعین نقل می کند.در معالجه آیات ناسخ و منسوخ یا آیاتی ادعای منسوخ بودن آنها شده است بطور مفصل به بحث و بررسی پرداخته است.در برخی موارد نسخ بعضی آیات به وسیله سنت را متذکر می شود و گاهی هم به مطالبی که بطور کلی بیگانه از مبحث نسخ می باشد پرداخته است.مثلا در باب روزۀ مسافر در حکم وجوب افطار مناقشه کرده و حکم تخییر، استحباب و یا کراهت را پیشنهاد می کند و ادله ای که هریک از این احکام سه گانه اقامه می کند.البته هرچند این قضیه ارتباطی به مسئله نسخ ندارد ولی آنچه باعث شده ابوعبید در این کتاب بدان بپردازد ارتباط این مسأله با آیات روزه در سوره بقره است که مشتمل بر آیات ناسخ و منسوخ صیام می باشد.
مجموع این ویژگی ها دست به دست هم داده اند تا کتابی تألیف شود که در موضوع مربوط به خود،جزو مهمترین منابع و مراجع محسوب شود.
کتاب مشتمل بر 30 باب بر حسب موضوعات مختلف می باشد.باب اول به فضیلت علم ناسخ و منسوخ و تأویل نسخ اختصاص یافته است، و سپس ابواب دیگر کتاب بر حسب ابواب کتب فقهی قرار گرفته است:باب ذکر الصلاة و معرفة ما فیها من الناسخ و المنسوخ، باب الزکاة، باب ذکر الصیام و ما نسخ منه، باب النکاح و ما جاء فیه من النسخ، باب الطلاق، باب الحدود تا باب امر به معروف و نهی از منکر که آخرین باب از کتاب است.