المغرب فی حلی المغرب

[ویکی نور] «المغرب فی حلی المغرب»، کتابی است به زبان عربی در موضوع تاریخ و جغرافیای اندلس و نیز تراجم رجال این دیار.
این اثر؛ مشتمل بر شرح حالی کوتاه درباره مؤلف است و مطالب آن بر اساس کتاب های مختلف که در واقع فصول کتاب را شکل می دهند، تنظیم شده است. ذیل هر کتاب، کتب متعدد دیگری قرار گرفته است.
مهم ترین و مشهورترین کار ابن سعید اتمام تألیف طولانی کتاب «المغرب» است. تألیف المغرب تنها توسط ابن سعید نبوده، بلکه در طی یکصد و پنجاه سال و به دست شش نفر از علمای اندلس صورت گرفت و هر کدام پس از دیگری آن را تصحیح نمودند. اولین فرد ابومحمد عبدالله بن ابراهیم بن الحجازی است که در سال 530ق. کتابی به نام (المسهب فی غرائب المغرب) که موضوع آن، احوال ادبای اندلس از فتح عرب تا 530ق بود، را برای عبدالملک بن سعید تألیف نمود. پس از او عبدالملک بن سعید آن را تصحیح و تنقیح نموده و بخش هایی را به آن اضافه کرد. دو پسر عبدالملک، احمد و محمد نیز از مؤلفان اثر مذکور بودند. موسی بن محمد که از عالم ترین افراد خانواده بنی سعید بود، به این کتاب قسمت هایی را افزود و سرانجام وضعیت نهایی آن به دست علی بن سعید به وجود آمد. گفته شده است که ابن سعید این کتاب را در 641ق.در مصر به پایان برد. واقعیت این است که تألیف و تکمیل اجزای مختلف این اثر تا سال ها پس از آن ادامه داشته و ظاهراً نسخه نهایی آن در میان سال های 645 و647ق. در حلب تنظیم شده است. به گفته حاجی خلیفه، المغرب در حدود 15 مجلد بوده است. هنوز همه اجزای این کتاب به دست نیامده است.
مؤلف در بحث از هر شهر و دیار ابتدا توضیحاتی جغرافیایی می آورد، آنگاه به تاریخ منطقه می پردازد و پس از ذکر ابنای ملوک از طبقات پنجگانه امرا، رؤسا، علما، شعرا و لفیف (نکته پردازانی از هر صنف که صاحب نظم نیستند)، سخن به میان می آورد.
در تدوین مطالب این اثر از سه نوع مأخذ استفاده شده است:

[ویکی فقه] المغرب فی حلی المغرب (کتاب). «المغرب فی حلی المغرب»، کتابی است به زبان عربی در موضوع تاریخ و جغرافیای اندلس و نیز تراجم رجال این دیار.
این اثر؛ مشتمل بر شرح حالی کوتاه درباره مولف است و مطالب آن بر اساس کتاب های مختلف که در واقع فصول کتاب را شکل می دهند، تنظیم شده است. ذیل هر کتاب، کتب متعدد دیگری قرار گرفته است.
گزارش محتوا
مهم ترین و مشهورترین کار ابن سعید اتمام تالیف طولانی کتاب «المغرب» است. تالیف المغرب تنها توسط ابن سعید نبوده، بلکه در طی یکصد و پنجاه سال و به دست شش نفر از علمای اندلس صورت گرفت و هر کدام پس از دیگری آن را تصحیح نمودند. اولین فرد ابومحمد عبدالله بن ابراهیم بن الحجازی است که در سال ۵۳۰ ق. کتابی به نام (المسهب فی غرائب المغرب) که موضوع آن، احوال ادبای اندلس از فتح عرب تا ۵۳۰ ق بود، را برای عبدالملک بن سعید تالیف نمود. پس از او عبدالملک بن سعید آن را تصحیح و تنقیح نموده و بخش هایی را به آن اضافه کرد. دو پسر عبدالملک، احمد و محمد نیز از مؤلفان اثر مذکور بودند. موسی بن محمد که از عالم ترین افراد خانواده بنی سعید بود، به این کتاب قسمت هایی را افزود و سرانجام وضعیت نهایی آن به دست علی بن سعید به وجود آمد. گفته شده است که ابن سعید این کتاب را در ۶۴۱ ق. در مصر به پایان برد. واقعیت این است که تالیف و تکمیل اجزای مختلف این اثر تا سال ها پس از آن ادامه داشته و ظاهرا نسخه نهایی آن در میان سال های ۶۴۵ و ۶۴۷ ق. در حلب تنظیم شده است. به گفته حاجی خلیفه، المغرب در حدود ۱۵ مجلد بوده است. هنوز همه اجزای این کتاب به دست نیامده است. مؤلف در بحث از هر شهر و دیار ابتدا توضیحاتی جغرافیایی می آورد، آنگاه به تاریخ منطقه می پردازد و پس از ذکر ابنای ملوک از طبقات پنجگانه امرا، رؤسا، علما، شعرا و لفیف (نکته پردازانی از هر صنف که صاحب نظم نیستند)، سخن به میان می آورد.
مأخذ کتاب
در تدوین مطالب این اثر از سه نوع ماخذ استفاده شده است: دیده ها (مخصوصا در توصیف های جغرافیایی)، شنیده ها (به ویژه در نقل اشعار و سروده ها) و نیز نوشته های دیگران است. در مآخذ نوع اخیر، المغرب مستند به کتاب های بسیار زیادی است که در خلال متن از آنها یاد شده است. بعضی اجزای المغرب را ابن سعید شخصا تالیف کرده است، مانند اجزای مربوط به تاریخ اخشیدیان و ایوبیان. این اثر به رغم عظمت و اشتهارش با نام های مختلف یاد شده است. خود ابن سعید نام آن را المغرب فی حلی المغرب و المغرب فی حلی المغرب فی حلی اهل المغرب آورده است. سخاوی از المغرب فی حلی المغرب و المغرب فی محاسن المغرب به صورت دو کتاب مجزا و هر دو را از ابن سعید یاد کرده است. حاجی خلیفه به جز المغرب کتابی با عنوان تاریخ مغرب و اثری دیگر با نام المغرب عن سیرة ملوک اهل المغرب به نقل از ابن خلکان به ابن سعید نسبت داده است.
وضعیت کتاب
...