الل

[ویکی الکتاب] تکرار در قرآن: ۲(بار)

الل ( به انگلیسی: Allele ) یا دگره به معنای متقابل یا دوجانبه است. هر ژن بر روی کروموزوم جایگاه ویژه ای دارد در این جایگاه ویژه نوکلئوتیدها چیده شده اند که به آن توالی اسید نوکلئیک می گویند. الل در حقیقت ژن کنترل کنندهٔ یک صفت است که در یک جایگاه مشخص روی کروموزوم قرار گرفته. الل هایی که در جایگاه مشابه هم روی کروموزوم های همتا قرار گرفته اند یک صفت را کنترل می کنند. مثلاً چروکیدگی یا صاف بودن دانه های یک گیاه، توسط دو اللی که در جایگاه مشابه هم روی دو کروموزوم همتا قرار گرفته اند کنترل می شود. بین الل ها سه رابطهٔ «بارز و نهفتگی»، «بارزیت ناقص» و «هم توان» برقرار است.
برای نمونه اگر فرض کنید در یک گیاه دیپلوئید ( Diploid ) تنها یک ژن رنگ گلبرگ ها را تنظیم می کند و این گونهٔ گیاهی می تواند دارای ۲ گلبرگ به رنگ های سرخ و سپید باشد و رنگ سرخ بر سپید چیره است، آنگاه گیاه با داشتن الل سرخ بر روی هر دو کروموزوم ( فام تن ) خود دارای گلبرگ سرخ، با داشتن الل ( دگره ) سپید بر روی هر دو کروموزوم خود دارای گلبرگ سپید، و با داشتن الل سرخ بر روی یکی از کروموزوم ها و داشتن الل ( دگره ) سپید بر روی کروموزوم دیگر باز هم دارای گلبرگ سرخ ( به دلیل چیرگی صفت سرخی ) می شود.
بارز و نهفتگی: در این رابطه بین دو یا چند اللی که روی کروموزوم های همتا ( بسته به تعداد کروموزوم های همتا تعداد الل ها هم تغییر می کند ) قرار دارند رابطهٔ بارز و نهفتگی وجود دارد یعنی اینکه یکی ( یا درصورت پلی پلوئیدی بودن ممکن از چندتا ) از الل ها بر دیگری بارز است و اجازه پروتئین سازی و تعیین فنوتیپ را به الل نهفته نمی دهد. مثلاً صاف یا چروکیده بودن دانه یک گیاه دیپلوئیدی فقط از طریق دو الل روی کروموزوم های همتا تعیین می شود. درصورتی که الل مربوط به چروکیدگی همان الل مغلوب باشد و الل مربوط به صافی الل بارز اگر روی یکی از کروموزوم ها الل بارز باشد و روی دیگری الل نهفته است چون الل صافی بارز است دانه گیاه صاف می شود. درصورتی که هردو الل بارز باشند نیز همان اتفاق می افتد و دانه صاف می شود و تنها در صورتی که هردو الل روی کروموزوهای همتا نهفته باشند دانه چروکیده می شود.
a = الل نهفته ( چروکیدگی )
A = الل بارز ( صافی )
AA = هردو الل بارز و دانه صاف می شود. ( خالص )
aa = هردو الل نهفته و دانه چروکیده می شود. ( خالص )
Aa = الل صافی بارز است و اجازه بروز پیدا کردن به نهفته نمی دهد، یعنی دانه صاف می شود. ( ناخالص )

اَلِل (allele)
یکی از دو یا چند شکل متفاوت ژن در یک جایگاه (لوکوس) معین، روی یک کروموزوم. الل ها براثر تفاوت در توالی دی اِن اِی پدید می آیند. بهترین راه توصیف الل ذکر مثال است. ژنی که در انسان ها رنگ چشم را کنترل می کند ممکن است دو شکل متفاوت داشته باشد: یک الل برای ایجاد رنگ چشم آبی، و الل دیگر برای تولید رنگ چشم قهوه ای. در گیاهی که به دو شکل بلند و کوتاه دیده می شود، ممکن است یک الل گیاهان بلند و الل دیگر گیاهان کوتاه پدید آورد. ژن های جداگانه ای که یک جفت الل را می سازند، در طول کروموزوم جایگاه دقیقاً یکسانی دارند. موجوداتی با دو مجموعۀ کروموزومی (دیپلوئیدها)، مانند جانوران و گیاهان، کروموزوم هایی دارند که درون هستۀ هر یاختۀ جفت های شبیه هم یافت می شوند. اگر دو الل یکسان باشند، آن موجود دارای خصوصیت خالص است، امّا اگر دو کروموزوم شبیه هم الل های متفاوتی داشته باشند، موجود را ناخالص می نامند. شکل ظاهری موجود ناخالص ممکن است فقط با یک الل تعیین شود. اللی که فنوتیپ را تعیین می کند تجلی بارز دارد و نسبت به الل های دیگر غالب است. تجّلی (بیان) الل دیگر در این حالت نهفته است.