الفرج بعد الشده

[ویکی نور] «الفرج بعد الشدة» تألیف قاضی ابو علی محسن بن علی تنوخی (327-384ق) به زبان عربی نگاشته است. در کتاب به داستان هایی پرداخته شده که موضوعش فرج بعد از شدت است و دعاهایی نیز در این باب ذکر شده است. تنوخی که نوع «گشایش» را با احوال ناخوش خود مناسب می دید، به جمع آوری داستان هایی با موضوع یاد شده پرداخت. هم چنین هدف نویسنده ذکر تأثیر رفتار انسانی و اخلاقی قهرمانان داستان هایش در رهایی آنها از مشکلات است.
در ابتدای اثر مقدمه و ترجمه مفصلی درباره مؤلف، از محقق کتاب «عبّود الشالجی» آمده است. متن کتاب مشتمل بر پنج جزء و چهارده باب است که هر جزء یک الی پنج باب را دربر دارد. در مجموع 492 حکایت در کتاب آمده است.
حکایت های کتاب برای بسیاری از نویسندگان و شعرا و اهل ذوق که بعد از این قرن زندگی کرده اند، مایه الهام بوده و بسیاری در آثار خود حکایات آن را نقل به مضمون کرده اند. کتاب در منظر برخی، کتابی کامل بوده و مقبول و مرغوب است و خواننده از خواندنش لذت می برد، برخی نیز به خاطر طولانی بودن و آوردن موارد غیر الزامی آن را باعث ملالت می دانند.
باب های نخستین کتاب به ابتلای پیغمبران و برگزیدگان و صبر ایشان بر بلا و مواظبت بر دعا اختصاص یافته و پر از آیات قرآنی و احادیث و ادعیه مناسب است. سپس در شرح حال کسانی که به غضب سلطان گرفتار شده و کسانی که از حبس و اسارت رهائی یافته، و آنها که پس از خوابی بشارت دهنده به گشایش رسیده اند نوشته است.
نویسنده جزئیات مهمی از ضعف خلافت عباسی و تغییرات ناگهانی و سریع دستگاه وزارت را از قول وزرای دوران که مستقیماً با سیاست روز در تماس بوده اند نقل کرده است. در چند باب آخر گاهی از قول ساکن اهوازی و تاجر بغدادی به وقایع مضحک و حوادث عجیب و غریب با خلاصی های اتفاقی معجزآسا بر می خوریم. در واقع در این داستان ها در زمینه های پر مخاطره، گرداب وحشت و ترس در کنار بهشت امن و عدالت، موفقیت شیرین و دل چسب در قرب شکست تلخ زهرآگین و شجاعت و بی باکی در جوار ترس قرار گرفته است. صحنه وقوع بیشتر حوادث بغداد، کوفه، بصره، اهواز، و مراکز مهم دیگر است.