[ویکی نور] الصیدنة فی الطب تألیف ابوریحان محمد بن احمد بیرونی از قدیمی ترین و مهم ترین منابع طب سنتی است. موضوع کتاب داروشناسی است و مؤلف به معرفی و توصیف داروها و بیان اطلاعات جنبی پیرامون آنها پرداخته است.
مؤلف ساختار کتاب را بر اساس ترتیب حروف الفبا پایه گذاری نموده البته با این تفاوت که وی علاوه بر رعایت حرف اول کلمات، اعراب حرف اول هر اسم را نیز مراعات نموده و اعراب فتح را بر کسر و کسر را بر ضم مقدم داشته است.
شیوه ابوریحان در بیان داروها این است که نام داروها را در زبان ها و لغات مختلف ذکر می کند و از اشعار و ابیات شاهد می آورد و چنان که خود در مقدمه صیدنه گفته به اوصاف درمانی و خواص داروها نمی پردازد. از این جهت کار ابوریحان در کتاب صیدنه با آنچه ابن سینا در بخش ادویه مفرده کتاب قانون انجام داده متفاوت است.
ابن سینا در قسمت ادویه مفرده قانون مانند یک پزشک و داروشناس بحث می کند و ابوریحان همچون یک عالم طبیعی گیاه شناس و جانورشناس و کانی شناس و زبان شناس.البته آنچه گفتیم به معنی این نیست که ابوریحان به طور کلی از ذکر خواص داروها اجتناب می کند بلکه شیوه وی غالباً این گونه است و الاّ در بسیاری از موارد به بعضی از منافع ادویه نیز اشاره می کند. شاهد این مدعا مطالبی است که مؤلف در اباغلس ، ارطمیسا ، اروسا، اربیان ، اسنان الذئب ، اصابع اللصوص ، اقاقالیس آورده است.
مؤلف در مقدمه کتاب به ارزش مبحث دواشناسی و جایگاه علم آن در پزشکی می پردازد و از سابقه تاریخی آن در میان یونانیان و نصرانیان سخن می گوید و گویا بر آن است با این مقدمه انگیزه خود را از نگارش این کتاب بیان کند.
مؤلف ساختار کتاب را بر اساس ترتیب حروف الفبا پایه گذاری نموده البته با این تفاوت که وی علاوه بر رعایت حرف اول کلمات، اعراب حرف اول هر اسم را نیز مراعات نموده و اعراب فتح را بر کسر و کسر را بر ضم مقدم داشته است.
شیوه ابوریحان در بیان داروها این است که نام داروها را در زبان ها و لغات مختلف ذکر می کند و از اشعار و ابیات شاهد می آورد و چنان که خود در مقدمه صیدنه گفته به اوصاف درمانی و خواص داروها نمی پردازد. از این جهت کار ابوریحان در کتاب صیدنه با آنچه ابن سینا در بخش ادویه مفرده کتاب قانون انجام داده متفاوت است.
ابن سینا در قسمت ادویه مفرده قانون مانند یک پزشک و داروشناس بحث می کند و ابوریحان همچون یک عالم طبیعی گیاه شناس و جانورشناس و کانی شناس و زبان شناس.البته آنچه گفتیم به معنی این نیست که ابوریحان به طور کلی از ذکر خواص داروها اجتناب می کند بلکه شیوه وی غالباً این گونه است و الاّ در بسیاری از موارد به بعضی از منافع ادویه نیز اشاره می کند. شاهد این مدعا مطالبی است که مؤلف در اباغلس ، ارطمیسا ، اروسا، اربیان ، اسنان الذئب ، اصابع اللصوص ، اقاقالیس آورده است.
مؤلف در مقدمه کتاب به ارزش مبحث دواشناسی و جایگاه علم آن در پزشکی می پردازد و از سابقه تاریخی آن در میان یونانیان و نصرانیان سخن می گوید و گویا بر آن است با این مقدمه انگیزه خود را از نگارش این کتاب بیان کند.
wikinoor: الصیدنة_فی_الطب
[ویکی نور] الصیدنه فی الطب (مظفرزاده). الصیدنة فی الطب (داروشناسی در پزشکی)، تألیف ابوریحان بیرونی، از جمله آثار طب سنتی است که توسط باقر مظفرزاده به فارسی ترجمه شده است.
این اثر، آخرین اثر ابوریحان بیرونی و گران بهاترین منبع در تاریخ داروشناسی سده های میانه خاورزمین است که در آن بیش از هزار دارو با منشأ گیاهی، حیوانی و معدنی و با اشاره به نام های آنها به بسیاری از زبان ها و گویش ها توصیف شده است.
کتاب، مشتمل بر پیشگفتار مترجم فارسی و روسی، مطالبی از مترجم کتاب (مشتمل بر دست نویس صیدنه و تاریخ بررسی آن، تحلیل محتوای صیدنه، منابع صیدنه، درباره متن صیدنه و اصول ترجمه)، متن اثر (مشتمل بر مقدمه، پنج فصل و متن به ترتیب حروف الفبا مشتمل بر 1116 شماره) و پیوست های کتاب می باشد.
مظفرزاده، مترجم کتاب درباره مقدمه روسی کتاب (که توسط عبیدالله ایسرائیلویچ کریموف) چنین می نویسد: «کریموف، مقدمه مفصلی به زبان روسی (123 صفحه) بر صیدنه نوشته است و پس از آن، ترجمه روسی متن را با حواشی عالمانه در ذیل هر دارو آورده است. بعد فهارس مفصل دقیقی مشتمل بر اعلام و اماکن و نام داروها و نامهای لاتینی و یونانی و عربی و فارسی بر آن افزوده است. اطلاع من از زبان روسی آن اندازه نیست که از مقدمه عالمانه و حواشی محققانه این کتاب بهره ببرم، اما به زور استفاده از فرهنگها توانستهام به اهمیت عظیم این کار پی ببرم و در هرجا که توانسته ام از آن استفاده کرده ام و به قطع و یقین می توانم بگویم که این کار نشانه بارز تحقیق است و نظایر آن بسیار کم است. من پس از در دست داشتن این اثر ارزنده بود که توانستم جرأت چاپ متن صیدنه را داشته باشم و اگر این ترجمه و تحقیق در دست من نبود بسیاری از مشکلات بر من حل نمیشد». سپس ابراز امیدواری کرده است که: «إن شاءالله، یکی از جوانان آشنا به زبان روسی بتواند دستکم این مقدمه نفیس را به زبان فارسی ترجمه کند».
این اثر بیرونی با کتابهای راهنمای معمولی در داروشناسی مانند مقاله دوم «قانون علم طب» ابن سینا (980- 1037) تفاوت اساسی دارد. در آن به تعریف منبع دارویی توجه اساسی شده است، نه به اطلاعات درباره خواص و تأثیرات آن؛ به این معنی که منبع دارویی چگونه به نظر می رسد، نشانه های خلوص، مرغوبیت و نظایر آنها کدام است؛ وانگهی بیرونی به نام منبع دارویی در زبانها و گویشهای گوناگون اهمیت زیادی میداد؛ زیرا در نوشتههای پزشکی و دیگر علوم آن زمان، نام داروها به دیگر زبانها آن چنان فراوان بود که همه پزشکان و داروشناسان اهمیت واقعی آنها را نمیدانستند. این مسئله هنگامی که یک دارو در هرجایی یک نام داشت و برعکس یک نام را به چیزهای گوناگون داده بودند، باز هم پیچیده تر می شد که اغلب به سوء تفاهمهای جدی می انجامید.
بیرونی با درک اهمیت زیاد این مسئله، حدود 4500 نام گیاه، حیوان، ماده معدنی و فراوردههای آنها را به زبانهای عربی، یونانی، سریانی، هندی، فارسی، خوارزمی، سغدی، ترکی و جز اینها گرد آورده و توضیح داده است و بدین ترتیب گام جدیدی در راه تنظیم و ترتیب اصطلاحات دارویی زمان خود برداشته است. این نامهای مترادف برای پژوهشگران امروزی نیز اهمیت دارد و تعریف دقیق بسیاری از گیاهان دارویی و دیگر مواد را امکان پذیر میسازد. شایان توجه است که بیرونی در بسیاری از موارد به نامهای محلی داروهایی اشاره می کند که در میان ساکنان نواحی و حتی شهرهای آسیای میانه، افغانستان، ایران و هندوستان رواج داشته است. بر پایه آنها میتوان از تنوع وسایل درمان تولیدشده و کاربردی آن زمان در این سرزمینها آگاه شد. افزون بر آن، بخشی از این نامها برای متخصصان تاریخ و گویش شناسان زبانهای ایرانی، هندی و جز اینها نیز جالب است.
این اثر، آخرین اثر ابوریحان بیرونی و گران بهاترین منبع در تاریخ داروشناسی سده های میانه خاورزمین است که در آن بیش از هزار دارو با منشأ گیاهی، حیوانی و معدنی و با اشاره به نام های آنها به بسیاری از زبان ها و گویش ها توصیف شده است.
کتاب، مشتمل بر پیشگفتار مترجم فارسی و روسی، مطالبی از مترجم کتاب (مشتمل بر دست نویس صیدنه و تاریخ بررسی آن، تحلیل محتوای صیدنه، منابع صیدنه، درباره متن صیدنه و اصول ترجمه)، متن اثر (مشتمل بر مقدمه، پنج فصل و متن به ترتیب حروف الفبا مشتمل بر 1116 شماره) و پیوست های کتاب می باشد.
مظفرزاده، مترجم کتاب درباره مقدمه روسی کتاب (که توسط عبیدالله ایسرائیلویچ کریموف) چنین می نویسد: «کریموف، مقدمه مفصلی به زبان روسی (123 صفحه) بر صیدنه نوشته است و پس از آن، ترجمه روسی متن را با حواشی عالمانه در ذیل هر دارو آورده است. بعد فهارس مفصل دقیقی مشتمل بر اعلام و اماکن و نام داروها و نامهای لاتینی و یونانی و عربی و فارسی بر آن افزوده است. اطلاع من از زبان روسی آن اندازه نیست که از مقدمه عالمانه و حواشی محققانه این کتاب بهره ببرم، اما به زور استفاده از فرهنگها توانستهام به اهمیت عظیم این کار پی ببرم و در هرجا که توانسته ام از آن استفاده کرده ام و به قطع و یقین می توانم بگویم که این کار نشانه بارز تحقیق است و نظایر آن بسیار کم است. من پس از در دست داشتن این اثر ارزنده بود که توانستم جرأت چاپ متن صیدنه را داشته باشم و اگر این ترجمه و تحقیق در دست من نبود بسیاری از مشکلات بر من حل نمیشد». سپس ابراز امیدواری کرده است که: «إن شاءالله، یکی از جوانان آشنا به زبان روسی بتواند دستکم این مقدمه نفیس را به زبان فارسی ترجمه کند».
این اثر بیرونی با کتابهای راهنمای معمولی در داروشناسی مانند مقاله دوم «قانون علم طب» ابن سینا (980- 1037) تفاوت اساسی دارد. در آن به تعریف منبع دارویی توجه اساسی شده است، نه به اطلاعات درباره خواص و تأثیرات آن؛ به این معنی که منبع دارویی چگونه به نظر می رسد، نشانه های خلوص، مرغوبیت و نظایر آنها کدام است؛ وانگهی بیرونی به نام منبع دارویی در زبانها و گویشهای گوناگون اهمیت زیادی میداد؛ زیرا در نوشتههای پزشکی و دیگر علوم آن زمان، نام داروها به دیگر زبانها آن چنان فراوان بود که همه پزشکان و داروشناسان اهمیت واقعی آنها را نمیدانستند. این مسئله هنگامی که یک دارو در هرجایی یک نام داشت و برعکس یک نام را به چیزهای گوناگون داده بودند، باز هم پیچیده تر می شد که اغلب به سوء تفاهمهای جدی می انجامید.
بیرونی با درک اهمیت زیاد این مسئله، حدود 4500 نام گیاه، حیوان، ماده معدنی و فراوردههای آنها را به زبانهای عربی، یونانی، سریانی، هندی، فارسی، خوارزمی، سغدی، ترکی و جز اینها گرد آورده و توضیح داده است و بدین ترتیب گام جدیدی در راه تنظیم و ترتیب اصطلاحات دارویی زمان خود برداشته است. این نامهای مترادف برای پژوهشگران امروزی نیز اهمیت دارد و تعریف دقیق بسیاری از گیاهان دارویی و دیگر مواد را امکان پذیر میسازد. شایان توجه است که بیرونی در بسیاری از موارد به نامهای محلی داروهایی اشاره می کند که در میان ساکنان نواحی و حتی شهرهای آسیای میانه، افغانستان، ایران و هندوستان رواج داشته است. بر پایه آنها میتوان از تنوع وسایل درمان تولیدشده و کاربردی آن زمان در این سرزمینها آگاه شد. افزون بر آن، بخشی از این نامها برای متخصصان تاریخ و گویش شناسان زبانهای ایرانی، هندی و جز اینها نیز جالب است.
wikinoor: الصیدنة_فی_الطب_(مظفرزاده)
