الجایتو

اُلجایتو (۶۸۰ـ۷۱۶ق)
گنبد سلطانیه
(یا: اولجایتوا) غیاث الدین محمد ملقّب به خربنده (سپس خدابنده)، از اعقاب مستقیم هولاکوخان مغول. هشتمین پادشاه(۷۰۳ـ۷۱۶ق)از سلسلۀ ایلخانیان ایران. برادر و جانشین غازان خان. در کودکی غسل تعمید گرفت و به نیکلاس ملقب شد. در نوجوانی به آیین بودا گروید. همسرش وی را به دین اسلام گرایش داد. نخست سنّی حنبلی و بعد شیعی شد. امّا پس از مدتی دوباره تسنن اختیار کرد. شهر سلطانیه را بنا نهاد (۷۰۴ق). در ۷۰۶ گیلان را که تسلیم ایلخانیان نشده بود، تسخیر کرد. در ۷۱۲ به رحبات شام در سرزمین ممالیک لشکر کشید امّا کاری از پیش نبرد. در ۷۱۳ حملۀ خانات جغتایی به خراسان را دفع کرد. خواجه رشیدالدین مورخ معروف وزیر او بود و به تشویق وی جامع التّواریخ را تکمیل کرد. سلطان محمد خدابنده گنبد معروف سلطانیه را ساخت تا به گمان خود مزار علی بن ابیطالب (ع) و امام حسین (ع) را بدان جا انتقال دهد؛ امّا سرانجام جسد خود او در آن محل به خاک سپرده شد. گنبد سلطانیه از شاهکارهای معماری ایران و سومین گنبد بزرگ جهان، بعد از مسجد ایاصوفیه در ترکیه و کلیسای سانتاماریا در ایتالیا، است.