التفسیر المبین

[ویکی اهل البیت] استاد مغنیّه، پس از آنکه تفسیر« الکاشف» را به رشته تحریر درآوردند با عنایت به اهمیّت نسل جوان و آگاهی از نقش آنان از آغاز دعوت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم تاکنون در پیشرفت اسلام، مصمم گردید تفسیری بر قرآن با قلمی روان و مستند و در عین حال به طور موجز و مختصر که مورد پسند جوانان باشد تحت عنوان« التفسیر المبین» به نگارش درآورد. این تفسیر، هم از نظر محتوا و هم از نظر سبک نگارش، یکی از تفاسیر بدیع امامیه در قرن اخیر به شمار می رود.
استاد جعفر سبحانی پس از آنکه مرحوم مغنیه را از جمله مفسران بزرگ معاصر شیعی به شمار می آورد و از تفاسیر او یاد می کند، در معرفی تفسیر« المبین» به موجز بودن و مورد پسند واقع شدن آن از طرف جوانان اشاره می کند.جعفر سبحانی، مقدمه تفسیر تبیان / 234.
از ویژگی های این تفسیر، اختصار و حذف زواید تفسیری و مطالب غیر ضروری است که مفسّر در این باب کوشیده است که غالبا مطالب را در قالب عبارات موجز و کوتاه و با نثر عربی روان و رسا، به دور از غموض ادبی و فنّی به خوبی بیان نماید. بدین جهت نثر این تفسیر برای هر محققی که تا اندازه ای با ادبیات عرب آشنا باشد قابل استفاده است.
وی ابتدا با استناد به آیه« ان هو الاّ ذکر و قرآن مبین»( یس، 36 / 69) تفسیر خود را به نام« التفسیر المبین» نام گذاری کرده است. این تفسیر در یک مجلد و 827 صفحه در بیروت بارها به چاپ رسیده است.
مفسّر در این تفسیر ابتدا در صدر هر سوره به بحث مکی و مدنی بودن آن پرداخته و بدین وسیله توجه محقق را در آغاز، به سبک و روش و اسلوب آیات که در مکه نازل شده یا در مدینه، معطوف می دارد، و تعداد آیات هر سوره را بیان می کند. سپس در استنباط، کشف و تبیین مفاهیم تفسیری آیات، از انواع روش های تفسیری سود برده است. گاهی از روش« تفسیر قرآن به قرآن» و استخراج معانی آیات به کمک آیات مشابه که سیاق آنها یکسان یا نزدیک به هم است استفاده کرده و یا آیات را به هم ارجاع می دهد. به عنوان نمونه در تفسیر آیه« و امرهم شوری بینهم»( شوری، 42 / 38) پس از ارجاع آن به آیه« و شاورهم فی الامر»( آل عمران، 3 / 159) بیان می دارد:
« مراد از« امر» در این آیه، عملی است که هر گاه نصی از قرآن در مورد آن وارد نشده بود، پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم در آن مورد با صحابه مشورت می کرد. مثل مشورت آن حضرت با صحابه در امور نظامی و غیره».المبین / 644
گاهی نیز در تفسیر، با اعتماد به تدبّر و عقل توأم با تقیّد به روایات تفسیری مروی از معصومین علیهم السّلام، به تفسیر اجتهادی آیات می پردازد. به عنوان نمونه در تفسیر آیه« قل هو الله احد»( اخلاص، 112 / 1) پس از بیان تقریر فلاسفه درباره واحد بودن خالق و مبدأ اوّل برای وجود و هستی، بیان می دارد: « وحدة النظام و التدبیر تدل علی وحدة المنظم و المدبر و ایضا یستحیل أن یکون للعالم إلهان لأنه لا یخلو من احد فرضین: إما أن یکون کل منهما قادر علی خلق الکون مستقلا و من دون معین و شریک و إما ان یکون عاجزا عن ذلک الابمعین و شریک و علی الفرض الاوّل یکون وجود احدهما کعدمه و لزوم مالا یلزم و علی الثانی یکون فقیرا و ضعیفا و تعالی رب العالمین عن هذا و ذاک، فتعین التوحید و نفی الشریک و المثیل».همان / 826.
همچنین از آنجا که تفسیر نقلی را می توان به عنوان اصیل ترین شکل تفسیر و ریشه دارترین طریق درک معانی و معارف آیات قرآن در میان دانشمندان اوّلیه علوم اسلامی به شمار آوردعمید زنجانی، روشهای تفسیری قرآن / 191.، مرحوم مغنیه در بعضی از مواقع برای تفسیر آیات به سلسله احادیث و روایات تفسیری که از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علیهم السّلام درباره تفسیر قرآن وارد شده استناد کرده است و کم تر صفحه ای را می توان یافت که به گونه ای استشهاد به روایت و استناد به منبع روایی در آن دیده نشود، که نمونه آن در تفسیر آیه« و لقد علمنا المستقدمین منکم و لقد علمنا المستأخرین»( حجر، 15 / 24) می توان دید که مفسّر به بیان علی علیه السّلام در نهج البلاغه استناد کرده و می نویسد: تفسیر این آیه را در نهج البلاغه یافتم.المبین / 340. آنجا که می فرماید:« علمه تعالی بالاموات الماضین کعلمه بالأحیاء الباقین و علمه بما فی السموات العلی کعلمه بما فی الارضین السفلی». بنابراین مرحوم مغنیه در تفسیر المبین از روش های مختلف تفسیر قرآن استفاده کرده و از بکارگیری یک روش خودداری کرده است، لذا این تفسیر دارای مزایای مختلف تفسیری قرآن می باشد.

[ویکی نور] التفسیر المبین، اثر محمدجواد مغنیه، تفسیری است بسیار مختصر بر قرآن کریم در یک جلد، به زبان عربی که مؤلف، آن را به انگیزه آشنا کردن نسل جوان با قرآن نوشته است.
این تفسیر، هم از نظر محتوا و هم از نظر سبک نگارش، یکی از تفاسیر بدیع امامیه در قرن اخیر بشمار می رود. استاد جعفر سبحانی پس از آنکه مرحوم مغنیه را از جمله مفسران بزرگ معاصر شیعی بشمار می آورد و از تفاسیر او یاد می کند، در معرفی تفسیر «المبین» به موجز بودن و مورد پسند واقع شدن آن از طرف جوانان اشاره می کند ....
این تفسیر در یک جلد، به گونه مزجی (البته آیات به صورت جداگانه هم در هر صفحه ذکر شده اند)، با قلمی روان و مستند و درعین حال به طور موجز و مختصر که مورد پسند جوانان باشد، به نگارش درآمده است.
نویسنده در تدوین این اثر از کتب و نوشته های متعدد تفسیری، روایی، لغوی، مجلات و کتب متفرقه بهره برده است؛ کتب و نوشته هایی همچون: «جوامع الجامع» و «مجمع البیان » طبرسی، «جامع البیان فی تفسیر القرآن» طبری، «الدّر المنثور فی التفسیر بالمأثور» سیوطی، «مفاتیح الغیب» فخر رازی، «أحکام القرآن»، ابوبکر معافری مالکی، «أنوار التنزیل و أسرار التأویل» بیضاوی، «بحر المحیط» ابن حیان، «آلاء الرحمن» بلاغی، «تسهیل» محمد بن احمد کلبی، «روح البیان» اسماعیل حقی، «کشّاف» زمخشری، «المنار» رشید رضا، «الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز» علی بن حسین بن محی الدین عاملی و...
«نهج البلاغة»، «صحیفه سجادیه»، «اصول کافی»، «جامع ترمذی»، «سنن ابی داود»، «سنن نسایی»، «سنن ابن ماجه »، «سفینة البحار»، «صحیح بخاری»، «صحیح مسلم»، «فضائل الخمسة من الصحاح الستة» اثر فیروزآبادی، «مسند امام احمد بن حنبل» و...