[ویکی نور] الإصابة فی تمییز الصحابة جامع ترین تألیف در موضوع شرح حال صحابه پیامبر(ص) است که توسط ابن حجر عسقلانی (م.852 ه-.) تدوین شده و به ترجمه بیش از 12 هزار صحابی مرد و زن می پردازد.
ابن حجر با این انگیزه که نوشته های قبلی در موضوع صحابه کافی و کامل نیست اقدام به تدوین این اثر کرده و با این حال بر این باور است که بخش کمی از صحابه را آورده است، زیرا هنگام رحلت رسول خدا بیش از 100 هزار صحابی برای آن حضرت وجود داشته و بعد از حجة الوداع همه اسلام آورده بودند.
مؤلف در مقدمه کتاب به تعریف صحابی، راه های شناخت او و عدالت صحابه پرداخته و آنگاه با شیوه ای ابتکاری به جای آنکه مبنای کتابش را همانند پیشینیانش، زمان یا منطقه قرار دهد به چهار قسم تنظیم کرده و در هر حرف از الفبا چهار قسمت آورده است: قسم اول اختصاص به افرادی دارد که صحابه بودنشان به طریق روایت ثابت شده است. قسم دوم به صحابه ای می پردازد که در زمان رحلت پیامبر(ص) کودک بوده و آن حضرت را دیده اند. قسم سوم به افراد جاهلی پرداخته که بنا به نقلی صحابی هم بوده اند هر چند از نظر محدثان صحابی به شمار نمی روند. قسم چهارم کسانی اند که برخی آنها را صحابی قلمداد کرده اما صحابی بودن آنها درست نیست. ابن حجر در این قسم به اشتباهات کتب و صحابه نگاران قبل از خود پرداخته است. این اشکال ناشی از تصحیف نام یا حذف یک نفر در سلسله اسناد یک حدیث است. همچنین ممکن است تعدّد نام ها و عدم دقت در تشابه اسمی موجب اشتباه شده باشد. این تقسیم بندی سبب شده شرح حال برخی افراد در چند قسم از کتاب تکرار شود.
حجم شرح حال افراد در کتاب الاصابه یکسان نیست بلکه به افرادی در حدّ یکی دو سطر پرداخته شده و شرح حال برخی مانند امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) به دهها صفحه می رسد. این در حالی است که شرح حال امیرالمؤمنین(ع) تنها هفت صفحه را به خود اختصاص داده است. بنابراین ملاک ثابتی در کتاب وجود ندارد.
ابن حجر در ارائه مطالب دقت زیادی داشته و بر صحابه نگاران پیش از خود خرده هایی گرفته است. ابن حجر به رغم تعصبش، در جریان جنگ جمل و صفین، حق را به امام علی(ع) داده و وجود عمار یاسر صحابی بزرگ رسول خدا(ص) در لشکر آن حضرت را دلیل مطلب می داند. وی همچنین از آوردن نام برخی صحابه فاسق و ظالم، عذرخواهی کرده است.
ابن حجر با این انگیزه که نوشته های قبلی در موضوع صحابه کافی و کامل نیست اقدام به تدوین این اثر کرده و با این حال بر این باور است که بخش کمی از صحابه را آورده است، زیرا هنگام رحلت رسول خدا بیش از 100 هزار صحابی برای آن حضرت وجود داشته و بعد از حجة الوداع همه اسلام آورده بودند.
مؤلف در مقدمه کتاب به تعریف صحابی، راه های شناخت او و عدالت صحابه پرداخته و آنگاه با شیوه ای ابتکاری به جای آنکه مبنای کتابش را همانند پیشینیانش، زمان یا منطقه قرار دهد به چهار قسم تنظیم کرده و در هر حرف از الفبا چهار قسمت آورده است: قسم اول اختصاص به افرادی دارد که صحابه بودنشان به طریق روایت ثابت شده است. قسم دوم به صحابه ای می پردازد که در زمان رحلت پیامبر(ص) کودک بوده و آن حضرت را دیده اند. قسم سوم به افراد جاهلی پرداخته که بنا به نقلی صحابی هم بوده اند هر چند از نظر محدثان صحابی به شمار نمی روند. قسم چهارم کسانی اند که برخی آنها را صحابی قلمداد کرده اما صحابی بودن آنها درست نیست. ابن حجر در این قسم به اشتباهات کتب و صحابه نگاران قبل از خود پرداخته است. این اشکال ناشی از تصحیف نام یا حذف یک نفر در سلسله اسناد یک حدیث است. همچنین ممکن است تعدّد نام ها و عدم دقت در تشابه اسمی موجب اشتباه شده باشد. این تقسیم بندی سبب شده شرح حال برخی افراد در چند قسم از کتاب تکرار شود.
حجم شرح حال افراد در کتاب الاصابه یکسان نیست بلکه به افرادی در حدّ یکی دو سطر پرداخته شده و شرح حال برخی مانند امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) به دهها صفحه می رسد. این در حالی است که شرح حال امیرالمؤمنین(ع) تنها هفت صفحه را به خود اختصاص داده است. بنابراین ملاک ثابتی در کتاب وجود ندارد.
ابن حجر در ارائه مطالب دقت زیادی داشته و بر صحابه نگاران پیش از خود خرده هایی گرفته است. ابن حجر به رغم تعصبش، در جریان جنگ جمل و صفین، حق را به امام علی(ع) داده و وجود عمار یاسر صحابی بزرگ رسول خدا(ص) در لشکر آن حضرت را دلیل مطلب می داند. وی همچنین از آوردن نام برخی صحابه فاسق و ظالم، عذرخواهی کرده است.
wikinoor: الإصابة_فی_تمییز_الصحابة