الاشتقاق

[ویکی فقه] الاشتقاق (کتاب). «الاشتقاق»، کتابی است به زبان عربی ، تالیف ابو بکر، محمد بن حسن بن درید و مشتمل بر اشتقاق اسامی قبایل و عشایر عرب و سران و ریش سفیدان و شعرا و قهرمانان معروف هر قبیله. برخی، چون یاقوت حموی از این کتاب، با عنوان «کتاب اشتقاق اسماء القبائل» یاد کرده اند.
اشتقاق، در لغت به معنی برگرفتن بخشی از یک چیز است. این کلمه تقریبا معادل علم ریشه شناسی و در اصطلاح دانشمندان عرب، درآوردن یک لفظ از لفظی دیگر است، به شرط مناسبت در معنی و ترکیب و مغایرت در ساخت. با توجه به این تعریف، می توان گفت که اشتقاق خاستگاه یک واژه را مورد بررسی قرار می دهد و به دنبال روابط میان واژگانی است که به نوعی با یک دیگر پیوند آوایی و معنایی دارند. انگیزه ابن درید، در تدوین این کتاب، به گفته خود او، دادن پاسخ به کسانی ( شعوبیان ) است که از روی نادانی یا تجاهل، نام هایی چون کلب، کلیب و... را زشت می دانستند و به صاحبان آن نام ها کنایه می زدند. وی، کوشیده است که علت این نام گذاری ها را بیان کند. این اثر در جهت ضبط دقیق اعلام عربی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است، چرا که به نحو مستوفی، به بیان صیغه و مدلول لغوی آنها پرداخته است.
ساختار کتاب
کتاب، دارای دو جزء (در یک مجلد) است و مشتمل بر مقدمه ای به قلم محقق و شارح، عبد السلام محمد هارون، مقدمه مؤلف و یک صد و یازده فصل و نیز بخش استدراکات است.
گزارش محتوا
مؤلف، در مقدمه کتاب، می گوید: عرب، در جاهلیت رسمی داشت که در نظر برخی (شعوبیان) شنیع و زشت آمده است و آن، نام گذاری با برخی از اسامی، مانند: کلب (سگ)، کلیب و اکلب یا خنزیر (خوک) و قرد (میمون) بوده است، اما عیب جویان بر وجوه این تسمیه واقف نیستند و من در این کتاب بدان پرداخته ام، اما از اشتقاق نام های گیاهان و کوه ها و صخره ها و دره ها سخنی نگفته ام که آن، خود، ما را به بحث در ریشه لغاتی می کشاند که آن را پایانی نیست.
← نمونه هایی از اشتقاق نام های پیامبر
...