[ویکی نور] الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تألیف ابن عبدالبر، ابوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد نمری قرطبی (متوفی ۴۶۳ق ) فقیه ، محدث ، تاریخ نگار و ادیب اندلسی است. این اثر از مهم ترین منابع و کتب تراجم بشمار می رود که با تحقیق علی محمد البجاوی منتشر شده است.
کتاب در چهار جلد با مقدمه محقق آغاز شده است. متن اثر شامل مقدمه ای از مؤلف است درباره شناخت صحابی، شمار صحابیان، شیوه و سبب تألیف، اهمیت پرداختن به شرح احوال اصحاب و بیان منابع و مراجع. سپس، تاریخ مختصری آمده است در زندگانی رسول اکرم(ص) و همسران آن حضرت و سرانجام سه بخش به شرح زیر: بخش نخست درباره صحابه مرد که به نام معروفند؛ بخش دوم درباره صحابه مرد که به کنیه شهرت دارند؛ بخش سوم درباره زنان صحابیکه به نام و کنیه معروفند. اطلاعات هر بخش به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است.
این اثر یکی از قدیمی ترین کتاب ها در شرح احوال و اصحاب رسول اکرم(ص) است. نویسنده چنانکه خود نیز یادآور شده، می خواسته است با استفاده از مآخذ موجود در این زمینه، اثری جامع و کامل تألیف کند؛ اما کتابش، باآنکه پرمایه تر از تألیفات پیشین است، کامل و فراگیر نیست؛ چنان که ابن حجر عسقلانی نیز در مقدمه «الإصابة فی معرفة الصحابة»، شمار کسانی را که نامشان در الاستیعاب آمده، 3500 دانسته و اظهار نظر کرده است که بسیاری از صحابه در گستره تحقیق قرطبی قرار نگرفته اند ....
در الاستیعاب از فضایل و سابقه ایمانی و منزلت و درجات صحابیان به اجمال یاد شده است؛ ولی اطلاعاتی که درباره آنان به دست داده شده است به یک میزان نیست. به گفته ابن حجر عسقلانی، ابوبکر بن فتحون در حاشیه خود بر الاستیعاب نام بسیاری دیگر از صحابیان مرد و زن را آورده است....
در شماره 1855 نام علی(ع) به عنوان صحابیپیامبر(ص) ذکر شده است. نویسنده پس از اشاره به اطلاعاتی چون نسب، کنیه و.... درباره آن حضرت، چنین می نویسد که از سلمان، ابوذر، مقداد، خباب، جابر، ابوسعید خدری و زید بن ارقم نقل شده که علی بن ابی طالب(ع) اولین کسی بوده که اسلام آورده است. ابن اسحاق هم گفته است: اولین کسی که به خداوند و رسولش محمد(ص) از مردان ایمان آورد علی بن ابی طالب(ع) است ....
مؤلف پس از ذکر اخبار فراوانی که سن علی(ع) را بین ده تا شانزده سالگی متفاوت نوشته اند. به روایت غدیرخم به نقل از بریده، ابوهریره، جابر، البراء بن عازب و زید بن ارقم اشاره می کند که پیامبر(ص) روز غدیر خم فرمودند: «کسی که من مولا و سرپرست او هستم، علی مولای اوست. خداوندا کسی که او را دوست دارد دوست بدار و کسی که او را دشمن می دارد دشمن بدار» ....
کتاب در چهار جلد با مقدمه محقق آغاز شده است. متن اثر شامل مقدمه ای از مؤلف است درباره شناخت صحابی، شمار صحابیان، شیوه و سبب تألیف، اهمیت پرداختن به شرح احوال اصحاب و بیان منابع و مراجع. سپس، تاریخ مختصری آمده است در زندگانی رسول اکرم(ص) و همسران آن حضرت و سرانجام سه بخش به شرح زیر: بخش نخست درباره صحابه مرد که به نام معروفند؛ بخش دوم درباره صحابه مرد که به کنیه شهرت دارند؛ بخش سوم درباره زنان صحابیکه به نام و کنیه معروفند. اطلاعات هر بخش به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است.
این اثر یکی از قدیمی ترین کتاب ها در شرح احوال و اصحاب رسول اکرم(ص) است. نویسنده چنانکه خود نیز یادآور شده، می خواسته است با استفاده از مآخذ موجود در این زمینه، اثری جامع و کامل تألیف کند؛ اما کتابش، باآنکه پرمایه تر از تألیفات پیشین است، کامل و فراگیر نیست؛ چنان که ابن حجر عسقلانی نیز در مقدمه «الإصابة فی معرفة الصحابة»، شمار کسانی را که نامشان در الاستیعاب آمده، 3500 دانسته و اظهار نظر کرده است که بسیاری از صحابه در گستره تحقیق قرطبی قرار نگرفته اند ....
در الاستیعاب از فضایل و سابقه ایمانی و منزلت و درجات صحابیان به اجمال یاد شده است؛ ولی اطلاعاتی که درباره آنان به دست داده شده است به یک میزان نیست. به گفته ابن حجر عسقلانی، ابوبکر بن فتحون در حاشیه خود بر الاستیعاب نام بسیاری دیگر از صحابیان مرد و زن را آورده است....
در شماره 1855 نام علی(ع) به عنوان صحابیپیامبر(ص) ذکر شده است. نویسنده پس از اشاره به اطلاعاتی چون نسب، کنیه و.... درباره آن حضرت، چنین می نویسد که از سلمان، ابوذر، مقداد، خباب، جابر، ابوسعید خدری و زید بن ارقم نقل شده که علی بن ابی طالب(ع) اولین کسی بوده که اسلام آورده است. ابن اسحاق هم گفته است: اولین کسی که به خداوند و رسولش محمد(ص) از مردان ایمان آورد علی بن ابی طالب(ع) است ....
مؤلف پس از ذکر اخبار فراوانی که سن علی(ع) را بین ده تا شانزده سالگی متفاوت نوشته اند. به روایت غدیرخم به نقل از بریده، ابوهریره، جابر، البراء بن عازب و زید بن ارقم اشاره می کند که پیامبر(ص) روز غدیر خم فرمودند: «کسی که من مولا و سرپرست او هستم، علی مولای اوست. خداوندا کسی که او را دوست دارد دوست بدار و کسی که او را دشمن می دارد دشمن بدار» ....
wikinoor: الاستیعاب_فی_معرفة_الأصحاب