اق قویونلوها

آق قویونلوها. (یا: بایندریان؛ در لغت به معنای دارندگان گوسفندان سفید) سلسله ای برآمده از اتحادیه ای از قبایل ترکمان به رهبری ایل بایندر (ح ۸۰۰ ـ۹۰۸ق)، در آناتولی شرقی و غرب ایران. احتمالاً دسته هایی از ایشان در قرن ۵ق به رهبری سلجوقیان ، و بقیۀ به دنبال یورش مغولان در قرن ۷ق از آسیای مرکزی به آناتولی مهاجرت کردند. بنیانگذار واقعی دولت آق قویونلو قراعثمان بود. با مرگ قراعثمان بر سر جانشینی او درگیری های بسیاری رخ داد و علی بیگ ترکمان ، جانشین او، نتوانست در برابر ادعاهای دیگران ایستادگی کند و در ۸۴۱ق از سلطنت کناره گرفت و به اختیار خود به مصر تبعید شد. سرانجام حسن بیگ فرزند علی بیگ ترکمان به قدرت رسید و به نام اوزون حسن شهرت و اعتبار یافت . او توانست حکومت قراقویونلوها را منقرض کند و به عنوان مهم ترین حکومت در غرب ایران شناخته شود. دوران دوازده سالۀ سلطنت یعقوب ، فرزند اوزون حسن از آرامش نسبی برخوردار بود. پس از مرگ سلطان یعقوب ، آق قویونلوها درگیر مناقشات مستمر برای احراز قدرت شدند. در ۹۰۲ق احمد بیگ به حکومت رسید. او بلافاصله اقداماتی در جهت متمرکزکردن قدرت به عمل آورد که شورش هایی را سبب شد. احمد بیگ شکست خورد و سال بعد به قتل رسید. پس از مرگ او، امپراتوری آق قویونلو دچار تشتت بیشتری شد و درنتیجه سه سلطان هم زمان با هم سلطنت کردند. الوند بن یوسف در غرب ، قاسم بن جهانگیر در بخشی از دیاربکر و محمد، برادر الوندبیگ، در فارس و عراق عجم . زوال حکومت آق قویونلو در ایران با شکست سلطان مراد در ۹۰۷ق از اسماعیل صفوی آغاز شد. با مرگ او حکومت آق قویونلو به پایان رسید. سازمان سیاسی آق قویونلوها منسجم نبود. عالی ترین مرکز تصمیم گیری ، شورای امیران و رؤسای قبایل بود که در مسائل نظامی و موضوع جانشینی سلطان تصمیم می گرفت . ادارۀ نظامی و سیاسی روستاها و شهرهای مجاور، که از لحاظ امنیت چراگاه ها ضرورت داشت ، بر عهدۀ نظامیان بود. نیروی رزمی از سربازان اعزامی قبایل تشکیل می شد که از اقطاعات و غنایم جنگی گذران می کرد. تشکیلات نظامی همچنان بر شیوه های قبیله ای استوار بود و مراتب نظامی و تشکیلات لشکری همانند دورۀ ایلخانیان بود. آق قویونلوها سنّی مذهب بودند و ساختار فرهنگی آنها براساس مذهب دولتی و مذاهب منطقه ای ، که در آن گروهی از مردم مجزا از مذهب دولتی زندگی می کردند، نهاده شده بود.