اعتماد السلطنه محمدحسن

[ویکی نور] محمدحسن خان اعتماد السلطنه، (21 شعبان 1259- 18 شوال 1313ق)، دانشمند و سیاستمدار مشهور عصر ناصرالدین شاه و نویسنده ده ها کتاب است. وی از دودمان مراغه ای بود و پدرش حاج علیخان که نخست لقب ضیاءالملک داشت و سپس به اعتمادالسلطنه ملقب شد، حاجب الدوله دربار ناصرالدین شاه بود. پدر اعتمادالسلطنه نیز به مقامات بلند سیاسی دست یافت، اما در زمان محمدشاه از کار برکنار شد و اموالش مصادره گردید و به زندان افتاد و سرانجام به عتبات عالیات تبعید شد.
چون محمدشاه درگذشت، حاج علی خان به تهران بازگشت و مورد توجه مهد علیا، مادر شاه جدید قرار گرفت و در دربار به سرعت نفوذی به هم رسانید، به گونه ای که میرزا آقاخان نوری او را جزو نزدیکان و محارم خویش درآورد. در توطئه برضد امیرکبیر با مهد علیا و میرزا آقاخان نوری همدست بود و وظیفه قتل امیرکبیر را برعهده گرفت.
محمدحسن خان اعتمادالسلطنه چهارمین فرزند حاجی علیخان بود و در تهران دیده به جهان گشود. همزمان با افتتاح مدرسه دارالفنون در 1268ق، او جزو اولین شاگردانی بود که پای به این مدرسه نهاد و 12 سال در آن جا به فراگرفتن زبان فرانسه و آموزش های نظامی پرداخت. مدتی بعد عزیزخان سردار کل (وزیر جنگ) او را به منصب «وکیلی نظام» منصوب کرد. محمد حسن خان دوره تحصیل در دارالفنون را با دریافت مدال طلا به پایان رسانید و با درجه یاوری (سرگردی) جزو ملتزمان دستگاه ولیعهد محمد قاسم میرزا درآمد، اما محمد قاسم میرزا در همان اوان کودکی درگذشت و محمد حسن خان هم به خیل ملتزمان میرزا محمدخان سپهسالار پیوست. در 1275ق به منصب سرهنگی ارتقا یافت و چون پدرش در این هنگام مورد عفو شاه قرار گرفته و حکومت خوزستان و لرستان به او واگذار شده بود، وی نیز به عنوان نایب الایاله و رئیس قشون، همراه پدر شد و چندی حکمرانی شوشتر را در دست گرفت. در 1278ق به تهران بازگشت و ژنرال آجودان شاه شد.
در 1280ق زمانی که حسنعلی خان امیر نظام گروسی وزیر مختار ایران در فرانسه بود، محمد حسن خان به عنوان وابسته نظامی سفارت ایران در پاریس تعیین شد و دو سال عهده دار این سمت بود، اما توقفش در آن شهر چهار سال طول کشید و همزمان به ادامه تحصیل پرداخت. در 1284ق از آن کشور مراجعت کرد و با گرفتن لقب صنیع الدوله، به سمت مترجمی مخصوص شاه برگزیده شد.
او چندی بعد در 1290ق معاون وزیر عدلیه و مقدم السفرا شد و پس از آن، به مقاماتی برگزیده شد که عضویت مجلس شورای دولتی، مسئول اداره نامه دانشوران، اداره انطباعات و وزیر انطباعات و ریاست دارالترجمه از آن جمله است.
وی طبعی جاه طلب داشت و همواره در پی کسب مقامات و عناوین تازه بود، اما تا آن جا که از منابع برمی آید، ناصرالدین شاه از سپردن مسئولیت های سیاسی مهم به او اجتناب می کرده است؛ گو آن که به تعبیر ظل السلطان (ص326) وی رئیس جاسوس های مخفی شاه بوده است. وی گذشته از عضویت در مجامع بین المللی، از برخی دولت های خارجی چون اتریش، اسپانیا، آلمان، انگلیس، و عثمانی، مدال ها و نشان های متعدد دریافت کرده بود.