قواعد یا اصول دوازده گانهٔ خوشنویسی قواعدی است که در اغلب خطوط رایج در خوشنویسی به ویژه در خطوط ششگانه و خط نستعلیق به کار برده می شود. تنظیم این قواعد که بیش از هزار سال دوام یافته و اعتبارش را حفظ کرده به ابن مُقلهٔ بیضاوی شیرازی ( شوال ۲۷۲–۳۲۸ قمری/ مارس ۸۸۶–۹۴۰ میلادی ) _ وزیر ایرانی عباسیان به کمک برادرش ابوعبدالله حسن در اواخر سده سوم و اوایل سده چهارم هجری_ نسبت داده می شود.
... [مشاهده متن کامل]
ابن مُقله با تکمیل و دسته بندی خط های گوناگونی که در میان رونویسان و خوشنویسان آن زمان رواج داشت و گفته می شود که در آن زمان بسیار متنوع شده بود، خطوط را سامان مند کرد. آنان پایهٔ خطوط را بر سطح و دور نهادند یعنی میزانِ سنجشِ حروف و کلمات و خطوط به نسبتِ حرکات مستقیم یا منحنی شان. ابن مقله با مهندسی کردن ابعاد حروف و تعیین اساس قواعد دوازده گانه در خط، خوشنویسی اندازه حروف را براساس نقطه سنجید. او برای هر خط طول الف و اندازه یک حرف دایره ای شکل را مبنا قرار داد.
قواعد یا اصول دوازده گانه خوشنویسی گام مهمی در ارتقاء نگارش حروف با خط خوش در خوشنویسی و ممتاز کردن این هنر خوشنویسی اسلامی به نزد سایر ملل به شمار می رود.
همچنین ابن مقله از دسته بندی خط های موجود، به معرفی خطوطی پرداخت که به خطوط ششگانه یا اقلام سِته معروف شدند. این خطوط عبارتند از: مُحَقَّق، ریحان، ثُلث، نَسخ، رِقاع و توقیع. وجه تمایز این خطوط در اختلاف شکل حروف و کلمات و همچنین نسبت سطح و دور در هر کدام می باشد. او برای این خطوط قواعدی وضع کرد که به اصول دوازده گانه خوشنویسی معروفند و بعدها در خطوط ابداعی دیگر نیز همین اصول بکار رفت و تا امروز اهمیت خود را حفظ کرده است.
نام های عربی این اصول دوازده گانه عبارتند از: ترکیب، کرسی، نسبت، ضعف، قوت، سطح، دور، صعود مجازی، نزول مجازی، اصول، صفا و شأن. ترجمهً فارسی نام این اصول در پرانتز آمده است:
• قاعدهٔ اصول ( استواری ) : به معنی حُسن نگارش حروف و استحکام آنها از جهات: قوت، ضعف، سطح، دور، صعود، نزول، سواد، بیاض و ارسال است.
• قاعدهٔ نسبت یا تناسب ( هم اندازگی ) : بدین معنی که حروف و شکل های مشابه هم، در همهٔ موارد به یک اندازه باشند.
• قاعدهٔ ترکیب ( هماهنگی ) : یعنی آمیزش و درکنارهم قرار گرفتن هماهنگ و دلپذیر حروف، کلمات، جمله ها و سطرها با یکدیگر به گونه ای که از حُسنِ ترکیب برخوردار باشند.
• قاعدهٔ کرسی ( قالب پذیری ) : یعنی نوشتن با توجه به خط کرسی انجام شود. کرسی کوچک ترین مستطیلی است که واژه ها و حرف ها را در بر می گیرد و با زاویه قلم گذاری برابر است.
... [مشاهده متن کامل]
ابن مُقله با تکمیل و دسته بندی خط های گوناگونی که در میان رونویسان و خوشنویسان آن زمان رواج داشت و گفته می شود که در آن زمان بسیار متنوع شده بود، خطوط را سامان مند کرد. آنان پایهٔ خطوط را بر سطح و دور نهادند یعنی میزانِ سنجشِ حروف و کلمات و خطوط به نسبتِ حرکات مستقیم یا منحنی شان. ابن مقله با مهندسی کردن ابعاد حروف و تعیین اساس قواعد دوازده گانه در خط، خوشنویسی اندازه حروف را براساس نقطه سنجید. او برای هر خط طول الف و اندازه یک حرف دایره ای شکل را مبنا قرار داد.
قواعد یا اصول دوازده گانه خوشنویسی گام مهمی در ارتقاء نگارش حروف با خط خوش در خوشنویسی و ممتاز کردن این هنر خوشنویسی اسلامی به نزد سایر ملل به شمار می رود.
همچنین ابن مقله از دسته بندی خط های موجود، به معرفی خطوطی پرداخت که به خطوط ششگانه یا اقلام سِته معروف شدند. این خطوط عبارتند از: مُحَقَّق، ریحان، ثُلث، نَسخ، رِقاع و توقیع. وجه تمایز این خطوط در اختلاف شکل حروف و کلمات و همچنین نسبت سطح و دور در هر کدام می باشد. او برای این خطوط قواعدی وضع کرد که به اصول دوازده گانه خوشنویسی معروفند و بعدها در خطوط ابداعی دیگر نیز همین اصول بکار رفت و تا امروز اهمیت خود را حفظ کرده است.
نام های عربی این اصول دوازده گانه عبارتند از: ترکیب، کرسی، نسبت، ضعف، قوت، سطح، دور، صعود مجازی، نزول مجازی، اصول، صفا و شأن. ترجمهً فارسی نام این اصول در پرانتز آمده است:
• قاعدهٔ اصول ( استواری ) : به معنی حُسن نگارش حروف و استحکام آنها از جهات: قوت، ضعف، سطح، دور، صعود، نزول، سواد، بیاض و ارسال است.
• قاعدهٔ نسبت یا تناسب ( هم اندازگی ) : بدین معنی که حروف و شکل های مشابه هم، در همهٔ موارد به یک اندازه باشند.
• قاعدهٔ ترکیب ( هماهنگی ) : یعنی آمیزش و درکنارهم قرار گرفتن هماهنگ و دلپذیر حروف، کلمات، جمله ها و سطرها با یکدیگر به گونه ای که از حُسنِ ترکیب برخوردار باشند.
• قاعدهٔ کرسی ( قالب پذیری ) : یعنی نوشتن با توجه به خط کرسی انجام شود. کرسی کوچک ترین مستطیلی است که واژه ها و حرف ها را در بر می گیرد و با زاویه قلم گذاری برابر است.
