اصول اقتصاد سیاسی

پرداختن به افکار آدام اسمیت، دیوید ریکاردو و مالتوس مفهومی گسترده تر و جامعه شناختی تر به اقتصاد داده است. این نکته خود نشان دهنده تأثیری است که نویسندگان سوسیالیست مانند سن سیمون، پرودون و فوریه در او داشته اند. استوارت میل اگر از دسته اول نظریات آن ها در زمینه تولید و مبادلات، و آرای ریکاردو مالتوسی اصل تحصیل بیشترین رضایت با کمترین کوشش، قانون نفع خصوصی، قانون رقابت آزادانه، بازده غیرمتناسب با هزینه، پرداخت کمترین مزد، درآمد املاک، نظریه مبادله آزاد و. . . را به وام می گیرد، با بهره گیری از دسته دوم است که برخلاف بینش ریکاردویی به نظریه توزیع خود می رسد. میل قاطعانه به مخالفت با مالکیت خصوصی برمی خیزد و این تمرکز و انباشت ثروت را ناروا ُو دور از عدالت می داند و به جایی می رسد که برای نزدیک شدن به «برابری اولیه» پیشنهاد می کند که حق ارث از میان برود. به اعتقاد وی، زمین حاصل کار نیست، بل دهشی است از سوی طبیعت که فرد نمی تواند بدون غصب به تصرف درآورد. میل، همچنان که دیدگاه خود را دنبال می کند، به بررسی جنبه های ایستا و پویای اقتصاد می پردازد. این تحلیل او را به صورت بندی نظریه «حالت ایست» رهنمون می شود که مبتکرانه ترین بخش کتاب اوست و به این ترتیب در برابر بینش ریکاردو، درباره دنیایی که فقط بر بازی سود مادی می چرخد، دیدگاهی اخلاقی و جامعه شناختی عرضه می کند. میل به این پرسش که پیشرفت های صنعتی، جامعه را به سوی کدام هدف نهایی می کشد و انسان هنگامی که این پیشرفت ها متوقف شود خود را در چه وضعی خواهد یافت، بر پایه نظریه «حالت ایست» پاسخ می دهد که در نهایت چیزی جز مرحله آخر، یعنی نتیجه طبیعی «حالت پیشرونده» نیست و برای آن به اینجا می کشد که رشد ثروت نامحدود نیست. منتها مؤلف این مرحله را به گونه ای نومیدکننده پیش نظر ما مجسم نمی سازد. از آنجا که «حالت پیش رونده» نمی تواند تا ابد ادامه یابد، بشریت هم نمی تواند از چنگ فقر حاصل از آن جز از طریق «حالت ایست» رهایی یابد: ایست در تولید، ایست در تولیدمثل. میل خواهان آن بود که «عده نسل آینده درست به اندازه ای باشد که برای جانشینی نسل پیشین کفایت کند. » بالاخره، «حالت ایست» در زمینه آنچه به تولید مربوط است باید هدفش عملی ساختن توزیعی عادلانه تر در میان طبقات گوناگون اجتماع باشد. از این اثر چنین برمی آید که میل، کوشش داشته است که دید خود از «حالت ایست» را با خواسته های فردگرایانه و اشتراکی آشتی دهد و به این ترتیب، مسئله خاص فایده مندی در پیشرفت صنعت، ابداع و تجارت را که از سالیان پیش دنبال می شده مطرح کرده و کمابیش تعالیم مکتب کلاسیک انگلیس را ترازبندی کند.