اصلاح نباتات

اصلاح نباتات یا اصلاح گیاهان ( به انگلیسی: Plant breeding ) دانش تغییر ویژگی های گیاهان برای تولید ویژگی های مطلوب است. [ ۱] از این دانش برای بهبود کیفیت مواد غذایی انسان و حیوان استفاده شده است. [ ۲] اهداف اصلاح نباتات تولید انواع محصولاتی است که دارای ویژگی های منحصر به فرد و برتر برای انواع کاربردهای کشاورزی باشد. مهمترین ویژگی هایی که معمولاً مورد توجه قرار می گیرند عبارتند از: ویژگی های مربوط به تحمل تنش های زیستی و غیرزیستی، بازده محصول یا زیست توده، ویژگی های کیفی پایانی مانند طعم یا غلظت مولکول های خاص زیستی ( پروتئین ها، قندها، لیپیدها، ویتامین ها، فیبرها ) و سهولت در فرآوری ( برداشت، آسیاب، پخت، مالت سازی، مخلوط شدن، و غیره ) . [ ۳]
اصلاح نباتات را می توان با روش های مختلفی انجام داد، از انتخاب ساده گیاهان با ویژگی های مطلوب برای تکثیر، یا روش هایی که از دانش ژنتیک و کروموزوم ها استفاده می کند، یا به کارگیری فنون مولکولی پیچیده تر. ( برای مثال کولتیوار و کولتیژن را ببینید ) . ژن های گیاه هستند که تعیین می کنند چه نوع صفات کیفی یا کمی داشته باشد. اصلاح کنندگان گیاهان تلاش می کنند تا خروجی، گونه خاصی از گیاه مورد نظر باشد یا انواع بالقوه جدیدی از گیاه ایجاد کنند. [ ۴]
دانشمند اصلاح نباتات ( اصلاح گر ) برای تغییر یک صفت در ژنوتیپ مورد نظر خود، از دیگر ژنوتیپ هایی که فرم مناسب صفت را دارند استفاده می کند. اصلاح نباتات بر دو اصل تنوع و گزینش فرم مطلوب استوار است. تنوع طبیعی که در طبیعت موجود است در اثر تجمع جهش های طبیعی به وجود آمده است. اما اگر تنوع لازم در گونه مورد نظر در طبیعت وجود نداشته باشد، می توان آن را به کمک جهش القایی تولید کرده یا از گونه دیگری که آن را دارد وارد کرد.
گزینش یعنی انتخاب فرم مطلوب. معمولاً فرم مطلوب از نظر یک صفت، از نظر بقیه صفت ها چندان مطلوب نیست و بنابراین، با انجام تلاقی میان آن و گیاه پذیرنده جمعیتی از افراد متنوع تولید می شود ( جمعیت در حال تفکیک ) که از میان آن ها بوته هایی که از نظر بیشتر صفت ها فرم مناسبی دارند انتخاب می شوند. تأثیر انتخاب بستگی به میزان وراثت پذیری صفت دارد. تنوع اساس به نژادی است.
فرق اصلاح نباتات و زیست فناوری گیاهی در این است که اصلاح نباتات همان طور که از نام آن برمی آید، به کارگیری روش های کلاسیک و نوین برای اصلاح گیاهان می باشد اما زیست فناوری به معنای تولید فراورده های کشاورزی با به کارگیری روش های آزمایشگاهی و در بیرون از گیاه است مانند تولید متابولیت های ثانویه در سطح زیاد در شرایط درون شیشه ای.