اصطلاح نامه
فرهنگستان زبان و ادب
پیشنهاد کاربران
-
اصطلاحنامه ، که گنچ واژه همبرابر نه چندان دقیق ولی بعضا" رایج آن باشد، واژه ای است که در فارسی معادل واژه انگلیسی Thesaurus بکار رفته است. واژه Thesaurus در اصل از یونانی و لاتین گرفته شده که بمعنای گنجینه یا خزانه است و سالهاست که بمعنای گنجینه لغات استفاده می گردد.
... [مشاهده متن کامل]
اصطلاحنامه بعنوان زبان نمایه سازی برای استفاده در ذخیره و بازیابی اطلاعات دارای هدفهای اساسی و عمده زیر است:
1 ) ساخت زمینه معینی از دانش را چنان تصویر نماید که هم نمایه ساز و هم جستجوگر بتوانند از پوشش زمینه و ارتباط میان مفاهیم آن یا اندیشه های مربوط به این مفاهیم بخوبی آگاه شوند.
2 ) با عرضه واژگان استاندارد برای یک زمینه خاص. امکان یکدستی مدخلها را بهنگام نمایه سازی فراهم کند. 3 ) بکمک نظام ارجاعات. دقیقاً مشخص کند که اولاً از میان مجموعه اصطلاحات برابر. فقط یک اصطلاح برای نمایه سازی یک مفهوم بکار می رود و ثانیاً کدامیک از اصطلاحات بیکدیگر وابسته هستند.
4 ) با استفاده از رده بندی اصطلاحات در قالب سلسله مراتب. امکان دهد بهنگام بازیابی دامه جستجو بصورت نظام یافته. قابل تجدید یا گسترش باشد.
همانطور که ملاحظه می شود. هدفهای اصطلاحنامه بیشتر متوجه کار جستجو گرو استفاده کننده است و این یکی از خصوصیات بارز اصطلاحنامه است.
نظام بازیابی اطلاعات, نظامی است که هدفش تسهیل شناسایی مدارک یا داده هایی است که متناسب با نیاز اطلاعاتی خاصی باشد و بازیابی این مدارک با داده ها با توجه به محدودیت موادی که در مجموعه موجود است.
بازیابی اطلاعات یک عمل ساده و مکانیکی نیست؛ کاری است پیچیده و فکری که منظور آن ایجاد ارتباط میان کسانی است که این اطلاعات را تولید می کنند ( نویسندگان مطالب ) و افرادی که این اطلاعات را مصرف می کنند ( محققان, متخصصان و سایر دانش پژوهان ) . بنابراین، نقش عمده نظام برقرار کردن این ارتباط از طریق مطابقت اطلاعات موجود در مجموعه با نیاز اطلاعاتی استفاده کنندگان و نزدیک کردن هر چه بیشتر این دو به یکدیگر است.
برای اینکه نظام قادر به انجام این عمل باشد. باید محتوای مجموعه کاملاً مشخص باشد, یعنی مدارک از لحاظ محتوا بدقت توصیف شده باشند. اما این به تنهایی کافی نیست, بلکه باید نیاز جستجو کننده اطلاعات هم بشکلی به نظام عرضه شود که عمل انطباق بین مدارک ذخیره شده و پرسش مطرح شده را تسریع کند. معمولاً این کار بوسیله استفاده از نوعی زبان نمایه انجام میگیرد.
زبان نمایه یکی از اجزای عمده نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات محسوب می شود. هر نظام اطلاعاتی از نقطه نظر عملکرد, معمولاً شامل اجزای زیر است:
1 ) انتخاب گردآوری: سیاست و خط مشی تعیین کننده محتوای مجموعه.
2 ) مأخذ درون داد: ویژگیهایی از مدرک برای توصیف آن و برای انتخاب اصطلاحات نمایه بکار می رود.
3 ) زبان نمایه: مجموعه اصطلاحات و قوانینی که نحوه استفاده از اصطلاحات را تعیین می کند.
4 ) نشانه گذاری: عرصه اصطلاحات نمایه به صورت علائم و نشانه ها.
5 ) نظم مجموعه: ترتیب و نظم عناصر در درون مجموعه اطلاعات ذخیره شده.
6 ) تجزیه و تحلیل پرسش: ترجمه مفاهیم پرسش به اصطلاحات موجود در زبان نمایه.
7 ) شیوه جستجو: روشی که برای جستجوی در مجموعه بکار می رود.
8 ) شکل برون داد: عرضه مشخصات ظاهری مدرک و اطلاعات لازم دیگر که بعنوان پاسخ به پرسش مطرح شده در اختیار جستجو کننده گذاشته می شود. [1]
هر یک از اجزای فوق در ایجاد نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات و کارآیی آن نقش اساسی و مهمی دارد. در این میان، آنچه بسبب پیچیدگیش ذهن متخصصان اطلاع رسانی را بیشتر به خود مشغول داشته است نشان دادن محتوای مدارک است و به این جهت شاید بتوان گفت زبان نمایه که برای بیان موضوع و محتوای مدارک بکار می رود. مساله ای است که اهمیت بیشتری دارد.
زبانهای نمایه را بر اساس معیارهای متفاوت. به گونه های مختلف دسته بندی کرده اند ولی بطور کلی میتوان گفت که این زبانها عمدتاً بر دو نوعند:
1 ) زبانهای مهار شده [2]: این زبانها، حاوی اصطلاحاتی هستند که برای نمایه سازی مدارک انتخاب و پذیرفته شدهاند و از آن جمله اند: طرحهای رده بندی سنتی، فهرستهای قراردادی سر عنوانهای موضوعی و اصطلاحنامه ها.
2 ) زبانهای آزاد [3]: در این زبانها، محدودیتی از نظر نوع واژه وجود ندارد؛ هر واژه با اصطلاح مناسبی می تواند بدون قید و شرط از زبان طبیعی گرفته شود، یعنی عیناً از زبان مدرک نقل گردد و یا متناسب با موضوع مدرک تعیین شود.
اینکه کدامیک از دو روش فوق در میزان بازیابی مدارک و کیفیت کار موثرتر است، نکته ای است که هنوز بدرستی روشن نیست و اختلاف نظرهایی که در میان اهل فن وجود دارد موید این مطلب است. اما آنچه در عمل مشاهده می شود این است که اکثر نظامهای دایر و فعال اطلاع رسانی که خدمات گسترده ای را عرضه می کنند، از زبان مهار شده برای آماده سازی مدارک خویش استفاده می کنند و ابزاری که بدین منظور بکار می رود اصطلاحنامه است. بدین جهت، مطلب حاضر به بحث درباره این وسیله اختصاص یافته است.
تعریف اصطلاحنامه
اصطلاحنامه، واژه ای است که در فارسی معادل واژه انگلیسی Thesaurus بکار رفته است. واژه Thesaurus در اصل از یونانی و لاتین گرفته شده که بمعنای گنجینه یا خزانه است و سالهاست که بمعنای گنجینه لغات استفاده می گردد.
بر اساس رهنمود نظام جهانی اطلاعات علمی ( یونی سیست ) [4] اصطلاحنامه را می توان یا از نظر عملکردش تعریف کرد و یا از عملکردش تعریف کرد و یا از لحاظ ساختارش. از نظر عملکرد، اصطلاحنامه وسیله ای برای مهار کردن واژه ها است و در برگرداندن زبان طبیعی مدارک، نمایه سازان یا استفاده کنندگان به زبان مقید نظام استفاده می شود. از نظر ساختار، اصطلاحنامه مجموعه لغات مهار شده و پویای یک زمینه خاص از دانش بشری است که از لحاظ معنا و نوع مرتبط اند. [5]
پیشینه تاریخی
اولین اثری که تحت عنوان . . .
... [مشاهده متن کامل]
اصطلاحنامه بعنوان زبان نمایه سازی برای استفاده در ذخیره و بازیابی اطلاعات دارای هدفهای اساسی و عمده زیر است:
1 ) ساخت زمینه معینی از دانش را چنان تصویر نماید که هم نمایه ساز و هم جستجوگر بتوانند از پوشش زمینه و ارتباط میان مفاهیم آن یا اندیشه های مربوط به این مفاهیم بخوبی آگاه شوند.
2 ) با عرضه واژگان استاندارد برای یک زمینه خاص. امکان یکدستی مدخلها را بهنگام نمایه سازی فراهم کند. 3 ) بکمک نظام ارجاعات. دقیقاً مشخص کند که اولاً از میان مجموعه اصطلاحات برابر. فقط یک اصطلاح برای نمایه سازی یک مفهوم بکار می رود و ثانیاً کدامیک از اصطلاحات بیکدیگر وابسته هستند.
4 ) با استفاده از رده بندی اصطلاحات در قالب سلسله مراتب. امکان دهد بهنگام بازیابی دامه جستجو بصورت نظام یافته. قابل تجدید یا گسترش باشد.
همانطور که ملاحظه می شود. هدفهای اصطلاحنامه بیشتر متوجه کار جستجو گرو استفاده کننده است و این یکی از خصوصیات بارز اصطلاحنامه است.
نظام بازیابی اطلاعات, نظامی است که هدفش تسهیل شناسایی مدارک یا داده هایی است که متناسب با نیاز اطلاعاتی خاصی باشد و بازیابی این مدارک با داده ها با توجه به محدودیت موادی که در مجموعه موجود است.
بازیابی اطلاعات یک عمل ساده و مکانیکی نیست؛ کاری است پیچیده و فکری که منظور آن ایجاد ارتباط میان کسانی است که این اطلاعات را تولید می کنند ( نویسندگان مطالب ) و افرادی که این اطلاعات را مصرف می کنند ( محققان, متخصصان و سایر دانش پژوهان ) . بنابراین، نقش عمده نظام برقرار کردن این ارتباط از طریق مطابقت اطلاعات موجود در مجموعه با نیاز اطلاعاتی استفاده کنندگان و نزدیک کردن هر چه بیشتر این دو به یکدیگر است.
برای اینکه نظام قادر به انجام این عمل باشد. باید محتوای مجموعه کاملاً مشخص باشد, یعنی مدارک از لحاظ محتوا بدقت توصیف شده باشند. اما این به تنهایی کافی نیست, بلکه باید نیاز جستجو کننده اطلاعات هم بشکلی به نظام عرضه شود که عمل انطباق بین مدارک ذخیره شده و پرسش مطرح شده را تسریع کند. معمولاً این کار بوسیله استفاده از نوعی زبان نمایه انجام میگیرد.
زبان نمایه یکی از اجزای عمده نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات محسوب می شود. هر نظام اطلاعاتی از نقطه نظر عملکرد, معمولاً شامل اجزای زیر است:
1 ) انتخاب گردآوری: سیاست و خط مشی تعیین کننده محتوای مجموعه.
2 ) مأخذ درون داد: ویژگیهایی از مدرک برای توصیف آن و برای انتخاب اصطلاحات نمایه بکار می رود.
3 ) زبان نمایه: مجموعه اصطلاحات و قوانینی که نحوه استفاده از اصطلاحات را تعیین می کند.
4 ) نشانه گذاری: عرصه اصطلاحات نمایه به صورت علائم و نشانه ها.
5 ) نظم مجموعه: ترتیب و نظم عناصر در درون مجموعه اطلاعات ذخیره شده.
6 ) تجزیه و تحلیل پرسش: ترجمه مفاهیم پرسش به اصطلاحات موجود در زبان نمایه.
7 ) شیوه جستجو: روشی که برای جستجوی در مجموعه بکار می رود.
8 ) شکل برون داد: عرضه مشخصات ظاهری مدرک و اطلاعات لازم دیگر که بعنوان پاسخ به پرسش مطرح شده در اختیار جستجو کننده گذاشته می شود. [1]
هر یک از اجزای فوق در ایجاد نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات و کارآیی آن نقش اساسی و مهمی دارد. در این میان، آنچه بسبب پیچیدگیش ذهن متخصصان اطلاع رسانی را بیشتر به خود مشغول داشته است نشان دادن محتوای مدارک است و به این جهت شاید بتوان گفت زبان نمایه که برای بیان موضوع و محتوای مدارک بکار می رود. مساله ای است که اهمیت بیشتری دارد.
زبانهای نمایه را بر اساس معیارهای متفاوت. به گونه های مختلف دسته بندی کرده اند ولی بطور کلی میتوان گفت که این زبانها عمدتاً بر دو نوعند:
1 ) زبانهای مهار شده [2]: این زبانها، حاوی اصطلاحاتی هستند که برای نمایه سازی مدارک انتخاب و پذیرفته شدهاند و از آن جمله اند: طرحهای رده بندی سنتی، فهرستهای قراردادی سر عنوانهای موضوعی و اصطلاحنامه ها.
2 ) زبانهای آزاد [3]: در این زبانها، محدودیتی از نظر نوع واژه وجود ندارد؛ هر واژه با اصطلاح مناسبی می تواند بدون قید و شرط از زبان طبیعی گرفته شود، یعنی عیناً از زبان مدرک نقل گردد و یا متناسب با موضوع مدرک تعیین شود.
اینکه کدامیک از دو روش فوق در میزان بازیابی مدارک و کیفیت کار موثرتر است، نکته ای است که هنوز بدرستی روشن نیست و اختلاف نظرهایی که در میان اهل فن وجود دارد موید این مطلب است. اما آنچه در عمل مشاهده می شود این است که اکثر نظامهای دایر و فعال اطلاع رسانی که خدمات گسترده ای را عرضه می کنند، از زبان مهار شده برای آماده سازی مدارک خویش استفاده می کنند و ابزاری که بدین منظور بکار می رود اصطلاحنامه است. بدین جهت، مطلب حاضر به بحث درباره این وسیله اختصاص یافته است.
تعریف اصطلاحنامه
اصطلاحنامه، واژه ای است که در فارسی معادل واژه انگلیسی Thesaurus بکار رفته است. واژه Thesaurus در اصل از یونانی و لاتین گرفته شده که بمعنای گنجینه یا خزانه است و سالهاست که بمعنای گنجینه لغات استفاده می گردد.
بر اساس رهنمود نظام جهانی اطلاعات علمی ( یونی سیست ) [4] اصطلاحنامه را می توان یا از نظر عملکردش تعریف کرد و یا از عملکردش تعریف کرد و یا از لحاظ ساختارش. از نظر عملکرد، اصطلاحنامه وسیله ای برای مهار کردن واژه ها است و در برگرداندن زبان طبیعی مدارک، نمایه سازان یا استفاده کنندگان به زبان مقید نظام استفاده می شود. از نظر ساختار، اصطلاحنامه مجموعه لغات مهار شده و پویای یک زمینه خاص از دانش بشری است که از لحاظ معنا و نوع مرتبط اند. [5]
پیشینه تاریخی
اولین اثری که تحت عنوان . . .