اشنایی زدایی

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] آشنایی زدایی. آشنایی زدایی یعنی تازه و نو، و غریبه و متفاوت کردن آنچه آشنا و شناخته شده است؛ در اصطلاح یکی از تکنیک های ادبی است که اول بار در مکتب شکل گرایانِ (فرمالیست های) روس مطرح شد و یکی از مهم ترین نظریه های این مکتب محسوب می شود. بنابراین نظریه، وظیفه شاعر و یا هنرمند این است که با غریبه کردن مفاهیم آشنا و مشکل کردن فرم ها و افزودن بر دشواری، مدت زمان درک خواننده را طولانی تر کرده و لحظه ادراک را به تعویق بیندازد، بدین سان باعث ایجاد لذت و ذوق ادبی گردد.
با توجه به تعریفی که دکتر شفیعی کدکنی از شعر می کند: «شعر حادثه ای است که در زبان روی می دهد و در حقیقت گوینده شعر، با شعر خود عملی روی زبان انجام می دهد که خواننده میان زبان شعری او و زبان روزمره و عادی تمایزی احساس می کند.» می توان آشنایی زدایی را در خدمت ایجاد این تمایز قلمداد کرد.به بیان دیگر تفاوت و تمایز یک سخن معمولی با کلام شعری در نحوۀ به کارگیری زبان آن است. شاعر در شعرش واژه ها را برخلاف معمول و عادی آن به کار می برد، چیزی که از آن به عنوان «رستاخیزِ کلمات» یاد می کنند. مرز شعر و ناشعر همین رستاخیز کلمات است. البته این اصطلاح خود، قوانین و قواعدی دارد ولی به طور کلی در دو دسته موسیقیایی و زبان شناسی دسته بندی می شود.
تعریف آشنایی زدایی
«آشنایی زدایی» یکی از وجوه رستاخیز کلمات در محور زبان شناسی است. بدین معنی که کلمات در هنجار عادی گفتار مرده اند و هیچ تشخّص ویژه ای ندارند؛ اما، هنر شاعر در این است که به این کلمات مرده جان می بخشد و علاوه بر ایجاد شعریت در کلام خود، باعث لذت ادبی مخاطب می شود.
حوزه های آشنایی زدایی
پس آشنایی زدایی یعنی غریبه و متفاوت کردن آنچه تا به حال در نظر مخاطب آشنا و طبیعی بوده است و در دو حوزه بحث می شود:
← قاموسی
...

دانشنامه آزاد فارسی

آشنایی زدایی. آشنایی ­زدایی (Defamiliarization)
(یا: بیگانه­ گردانی یا بیگانه­ سازی) نوعی شگرد هنری. به این معنی که هنرمند در اثر خود به گونه­ ای نامعمول به پدیده­ ها بنگرد، آنها را غیر از آنچه که متعارف است توصیف کند و در نتیجه پدیده­ ها را از حوزه­ ی آگاهی روزمره خارج نماید. با استفاده از این شگرد مدت زمان درک خواننده طولانی­ تر شده و ادراک او از تصویر یا معنا به تعویق می ­افتد. برای مثال در شعر زیر از بیدل دهلوی واژگان ساده و آشنایی چون گرم، نوید، سروش، شکست، رنگ، دوش، شمع، عبرت، انجمن، بالیدن و جوش در ساختاری پیچیده و دشوار بیان شده ­اند و خواننده را وامی ­دارد تا دوباره و چندباره به واژه­ ها بنگرد و برای دریافت معنی شعر، معنای هر واژه و رابطه­ ی آنها را با یکدیگر به دست آورد:
گرم نوید کیست سروش شکست رنگ؟/ کز خویش رفته ­ایم به دوش شکست رنگ// مانند دود شمع، در این عبرت انجمن/ بالیده ­ایم، لیک ز جوش شکست رنگ
یکی از سویه­ های مهم آشنایی­ زدایی در شعر، غرابت زبانی اثر و نامتعارف بودن روش بیان است. آشنایی­ زدایی در شعر به صورت­ های گوناگونی شکل می­ گیرد که اهم آنها این سه مورد است: 1.آشنایی­ زدایی در حوزه­ ی قاموسی: کلمه­ ای در جایی یا به شکلی به کار رود که خلاف انتظار خواننده یا شنونده باشد. 2.آشنایی­ زدایی در نحو زبان: که ذهن خواننده به طور منطقی به سمتی کشیده می­ شود و سپس با اشاره ­ای و نکتهای، ناگهان نظر خواننده را به مستثنایی جلب می ­کند که معنی قبلی را از اساس دگرگون سازد. 3.آشنایی­ زدایی در ترکیب ­سازی: این ترکیبات همیشه کلمات تشکیل­ دهنده­ ی خود را از حالت عادی خارج می­ کنند. مثل ترکیب "کبوتران سلام" یا "دوزخ ­آشام" در شعر مولوی. آشنایی­ زدایی در شعر، از طریق هنجار­گریزی صورت می­ گیرد.
این اصطلاح برای اولین بار توسط ویکتور شکلوفسکی (منتقد و از اولین فرمالیست­ های روس) به کار رفته است. این شگرد در شعر کلاسیک فارسی جز در میان شاعران سبک هندی، در شعر خاقانی_شروانی و خاصه مولوی زیاد به کار رفته و از شاعران معاصر سهراب_سپهری به وفور از بیگانه­ گردانی بهره گرفته است.
منابع:
http://www.naasar.ir/defamiliarization/

پیشنهاد کاربران

تکرار و تأکید، اگر به آهنگ واحد صورت پذیرد، معمولاً اثر خود را از دست می دهد و توجهی جلب نمی کند؛ بلکه موجب ملالت و دل زدگی می گردد. ذهن انسان در ارتباط با یک مفهوم یا یک پدیده از آن اطلاعی کسب می کند.
...
[مشاهده متن کامل]
اگر این ارتباط بسیار تکرار شود غالباً در هر نوبت، درجة اطلاع رسانی آن کمتر خواهد شد و توجه کمتری بدان اختصاص می یابد. علاج این موضوع، آشنایی زدایی است. آشنایی زدایی در هنر و ادبیات، بیگانه سازی و نامأنوس کردن مفاهیم آشنا و مأنوس است. این صنعتِ هنری، لباس جدیدی بر پیکرة مفاهیم کهنه است و درکی نو از تجربه های عادی به ما می بخشد و ذهن ما را از نو، متوجه پدیده ها و مفاهیم می کند. از این رهگذر، جاذبۀ آنچه روز و شب با آن زندگی می کنیم برای ما بیشتر می شود. بسیاری از مفاهیم و آموزه ها بر اثر تکرار و همراهی مستمر با ذهن ها، به خطر کهنگی و ملالت نزدیک می شوند. آشنایی زدایی از آن مفاهیم و آموزه ها در سطوح زبانی و تصویری، آنها را خلق دوباره می کند و با بسته بندی جدید عرضه می نماید. این عرضة متفاوت، چرت ذهنی مخاطب را برهم می زند و قابلیت او را برای درک آن مفهوم می افزاید. فرآیند آشنایی زدایی، پدیده یا مفهومی را از چشم اندازی نو و نامعمول به نمایش می گذارد و باتعبیری دیگرگون، آن را از حافظة منفعل به حافظة فعال انسان فرامی خواند.

Defamiliarization

بپرس