[ویکی نور] این کتاب از منابع فارسى تاریخ ایران در دوره نخستین فرمانروایى قاجاریان بویژه روزگار فتحعلى شاه قاجار است که بیشتر درباره دوران حکومت محمد ولى میرزاى قاجار در خراسان (1231 - 1218) گزارش مى دهد و از ارزشمندترین و درازدامنترین آثار در زمینه رویدادهاى آن دوران و براندازى نادر میرزا، بازمانده سلسه افشارى از حکومت خراسان و درگیریهاى قاجاریان با امیران آنجا و ترکمانان و ایلات و طایفه هاى سرکش بخشهاى شمالى اش در دوره استوار شدن دولت قاجار به شمار مى رود. هدف اصلى نویسنده را در این اثر، «ذکر وقایع خراسان» مى توان دانست.
شیوه نویسنده در گزارش رویدادها، همچون دیگر «وقایع نگاران» عهد قاجار است. او سخنان خود را با پرداختن به ایل و تبار قاجاریان به ویژه فتحعلى خان قاجار و تلاشهایش براى دستیابى به قدرت آغاز مى کند و چکیدهاى از چگونگى رسیدن سلسله قاجار را به قدرت بازمی گوید. قصد نویسنده این است که محمد ولى میرزا را از شاه اسماعیل صفوى برتر بنشاند و تصریح می کند که نمى خواهد رویدادهاى این روزگار را به گستردگى شرح دهد.
او با نظم و نثر ادبیات فارسى به نیکى آشنا بوده و تشبیهات ادبى زیبایى در کتاب خود به کار برده و از شعرها شاعران نیز بسیار بهره گرفته یا شعرهاى خود را به مناسبت هایى آورده است. روش تاریخ نگارى این اثر، گزارش سال به سال از رویدادهاست و مؤلف با توجه به هدف خود؛ یعنى نوشتن رویدادهاى خراسان و گزارش دادن درباره رجال آن سامان، با ریزبینى فراوان حتى رویدادهاى خرد آنجا را دنبال و ثبت می کند. او کوشیده است که همچون دیگر مورخان قاجارى که به نوشتن تاریخ رسمى دست زده اند، شوکت پادشاهان این سلسله را حفظ کند و از این رو، به چیزهایى مانند تهدیدهاى آقا محمد خان به کشتن خادمانش، هرگز اشاره نمى کند. تحلیل هاى تاریخ نگارانه مؤلف نیز از اهمیت فراوانى برخوردارند.
این کتاب براى شاهزادهاى نوشته شده و از اینرو، نویسنده آن از خوش آمدگویى مانند وصف کردن شکار وى خوددارى نکرده است. عنوان هاى کتاب، نوشته خود نویسنده اند و تنها آنجا که از افزودن واژه یا عبارتى، گریزى نبوده، مصحح محترم کمبود کتاب را جبران کرده است.
نویسنده پس از دیباچه بلند خود بر کتابش، از تبار و نسب محمد ولى میرزا یاد مى کند. این نسب نامه، نام نیاکان وى را از دوره صفویه (شاه قلى بیک) دربردارد. بهگمان، این نسبت ها، ساختگى اند؛ زیرا بر پایه منابع قاجارى و خود این کتاب، شاه قلى بیک در دوره شاه عباس اول (1038 - 996ق / 1629 - 1588م) مى زیست، اما نویسنده فتحعلى خان قاجار را پسر او می داند و مى گوید وى در بخشى از دوران فرمانروایى شاه سلطان حسین (1135 - 1105 ق) از سران سپاه او بود. گمان نمی رود که فردى از چنین عمر درازى برخوردار بوده باشد.
بارى، پس از این دعوى، مبارزات فتحعلى خان و محمدحسن خان قاجار مى آید و از چگونگى قدرت یافتن آقا محمد خان و رسیدن فتحعلى شاه به پادشاهى، یاد و سپس احوال و ویژگی هاى محمد ولى میرزا گزارش مى شود. نویسنده با اینکه از درگیریهاى امیران خراسان با محمد ولى میرزا و دولت قاجار سخن مى گوید، نبردهاى ایران را با عثمانى در بغداد نیز فراموش نمى کند. وى همچنین ویژگی ها و اوضاع پادشاهان ترکستان و حاکمان افغان را شرح مى دهد.
شیوه نویسنده در گزارش رویدادها، همچون دیگر «وقایع نگاران» عهد قاجار است. او سخنان خود را با پرداختن به ایل و تبار قاجاریان به ویژه فتحعلى خان قاجار و تلاشهایش براى دستیابى به قدرت آغاز مى کند و چکیدهاى از چگونگى رسیدن سلسله قاجار را به قدرت بازمی گوید. قصد نویسنده این است که محمد ولى میرزا را از شاه اسماعیل صفوى برتر بنشاند و تصریح می کند که نمى خواهد رویدادهاى این روزگار را به گستردگى شرح دهد.
او با نظم و نثر ادبیات فارسى به نیکى آشنا بوده و تشبیهات ادبى زیبایى در کتاب خود به کار برده و از شعرها شاعران نیز بسیار بهره گرفته یا شعرهاى خود را به مناسبت هایى آورده است. روش تاریخ نگارى این اثر، گزارش سال به سال از رویدادهاست و مؤلف با توجه به هدف خود؛ یعنى نوشتن رویدادهاى خراسان و گزارش دادن درباره رجال آن سامان، با ریزبینى فراوان حتى رویدادهاى خرد آنجا را دنبال و ثبت می کند. او کوشیده است که همچون دیگر مورخان قاجارى که به نوشتن تاریخ رسمى دست زده اند، شوکت پادشاهان این سلسله را حفظ کند و از این رو، به چیزهایى مانند تهدیدهاى آقا محمد خان به کشتن خادمانش، هرگز اشاره نمى کند. تحلیل هاى تاریخ نگارانه مؤلف نیز از اهمیت فراوانى برخوردارند.
این کتاب براى شاهزادهاى نوشته شده و از اینرو، نویسنده آن از خوش آمدگویى مانند وصف کردن شکار وى خوددارى نکرده است. عنوان هاى کتاب، نوشته خود نویسنده اند و تنها آنجا که از افزودن واژه یا عبارتى، گریزى نبوده، مصحح محترم کمبود کتاب را جبران کرده است.
نویسنده پس از دیباچه بلند خود بر کتابش، از تبار و نسب محمد ولى میرزا یاد مى کند. این نسب نامه، نام نیاکان وى را از دوره صفویه (شاه قلى بیک) دربردارد. بهگمان، این نسبت ها، ساختگى اند؛ زیرا بر پایه منابع قاجارى و خود این کتاب، شاه قلى بیک در دوره شاه عباس اول (1038 - 996ق / 1629 - 1588م) مى زیست، اما نویسنده فتحعلى خان قاجار را پسر او می داند و مى گوید وى در بخشى از دوران فرمانروایى شاه سلطان حسین (1135 - 1105 ق) از سران سپاه او بود. گمان نمی رود که فردى از چنین عمر درازى برخوردار بوده باشد.
بارى، پس از این دعوى، مبارزات فتحعلى خان و محمدحسن خان قاجار مى آید و از چگونگى قدرت یافتن آقا محمد خان و رسیدن فتحعلى شاه به پادشاهى، یاد و سپس احوال و ویژگی هاى محمد ولى میرزا گزارش مى شود. نویسنده با اینکه از درگیریهاى امیران خراسان با محمد ولى میرزا و دولت قاجار سخن مى گوید، نبردهاى ایران را با عثمانى در بغداد نیز فراموش نمى کند. وى همچنین ویژگی ها و اوضاع پادشاهان ترکستان و حاکمان افغان را شرح مى دهد.
wikinoor: اشرف_التواریخ
[ویکی فقه] اشرف التواریخ (کتاب). اشرف التواریخ، نوشته محمدتقی نوری، تصحیح سوسن اصیلی می باشد. این کتاب از منابع فارسی تاریخ ایران در دوره نخستین فرمانروایی قاجاریان بهویژه روزگار فتحعلی شاه قاجار است که بیشتر درباره دوران حکومت محمد ولی میرزای قاجار در خراسان (۱۲۳۱- ۱۲۱۸) گزارش میدهد و از ارزشمندترین و درازدامنترین آثار در زمینه رویدادهای آن دوران و براندازی نادر میرزا، بازمانده سلسه افشاری از حکومت خراسان و درگیریهای قاجاریان با امیران آنجا و ترکمانان و ایلات و طایفه های سرکش بخشهای شمالیاش در دوره استوار شدن دولت قاجار به شمار میرود. هدف اصلی نویسنده را در این اثر، «ذکر وقایع خراسان» میتوان دانست.
شیوه نویسنده در گزارش رویدادها، همچون دیگر «وقایعنگاران» عهد قاجار است. او سخنان خود را با پرداختن به ایل و تبار قاجاریان بهویژه فتحعلی خان قاجار و تلاشهایش برای دستیابی به قدرت آغاز میکند و چکیدهای از چگونگی رسیدن سلسله قاجار را به قدرت بازمیگوید. قصد نویسنده این است که محمد ولی میرزا را از شاه اسماعیل صفوی برتر بنشاند و تصریح میکند که نمی خواهد رویدادهای این روزگار را به گستردگی شرح دهد. او با نظم و نثر ادبیات فارسی بهنیکی آشنا بوده و تشبیهات ادبی زیبایی در کتاب خود به کار برده و از شعرها شاعران نیز بسیار بهره گرفته یا شعرهای خود را به مناسبتهایی آورده است. روش تاریخنگاری این اثر، گزارش سال به سال از رویدادهاست و مؤلف با توجه به هدف خود؛ یعنی نوشتن رویدادهای خراسان و گزارش دادن درباره رجال آن سامان، با ریزبینی فراوان حتی رویدادهای خرد آنجا را دنبال و ثبت میکند. او کوشیده است که همچون دیگر مورخان قاجاری که به نوشتن تاریخ رسمی دست زده اند، شوکت پادشاهان این سلسله را حفظ کند و از اینرو، به چیزهایی مانند تهدیدهای آقا محمد خان به کشتن خادمانش، هرگز اشاره نمیکند. تحلیلهای تاریخ نگارانه مؤلف نیز از اهمیت فراوانی برخوردارند. این کتاب برای شاهزاده ای نوشته شده و از اینرو، نویسنده آن از خوشآمدگویی مانند وصف کردن شکار وی خودداری نکرده است. عنوانهای کتاب، نوشته خود نویسندهاند و تنها آنجا که از افزودن واژه یا عبارتی، گریزی نبوده، مصحح محترم کمبود کتاب را جبران کرده است.
گزارش محتوا
نویسنده پس از دیباچه بلند خود بر کتابش، از تبار و نسب محمد ولی میرزا یاد میکند. این نسبنامه، نام نیاکان وی را از دوره صفویه (شاه قلی بیک) دربردارد. بهگمان، این نسبتها، ساختگی اند؛ زیرا بر پایه منابع قاجاری و خود این کتاب، شاه قلی بیک در دوره شاه عباس اول (۱۰۳۸- ۹۹۶ ق/ ۱۶۲۹- ۱۵۸۸ م) می زیست، اما نویسنده فتحعلی خان قاجار را پسر او میداند و میگوید وی در بخشی از دوران فرمانروایی شاه سلطان حسین (۱۱۳۵- ۱۱۰۵ ق) از سران سپاه او بود. گمان نمیرود که فردی از چنین عمر درازی برخوردار بوده باشد. باری، پس از این دعوی، مبارزات فتحعلی خان و محمد حسن خان قاجار میآید و از چگونگی قدرت یافتن آقا محمد خان و رسیدن فتحعلی شاه به پادشاهی، یاد و سپس احوال و ویژگیهای محمد ولی میرزا گزارش میشود. نویسنده با اینکه از درگیریهای امیران خراسان با محمد ولی میرزا و دولت قاجار سخن میگوید، نبردهای ایران را با عثمانی در بغداد نیز فراموش نمیکند. وی همچنین ویژگیها و اوضاع پادشاهان ترکستان و حاکمان افغان را شرح میدهد. بخش وقایع نگاری این کتاب با گزارش درباره عزل محمد ولی میرزا از حکومت خراسان به پایان میرسد. آشوبها و ناآرامیها پس از عزل شدن محمد ولی میرزا دوباره به خراسان بازگشت و «سپاهیان شاه برای نظم بخشیدن امور به خراسان آمدند». نیمه دوم این کتاب، با شرح احوال امیران خراسان و گستره نفوذشان در بخشهای گوناگون حکومت آغاز میشود. شرح حال امیران و بزرگان و افراد پرآوزاه پیرامون محمد ولی میرزا، بخش گستردهای را از این اثر دربردارد و سخنان مؤلف در اینباره، از منابع رجال شناختی بسیار مهم آن دوران به شمار میرود؛ زیرا منشیان و مستوفیان و لشکرنویسان محمد ولی میرزا در این بخش از کتاب وی شناسانده میشوند. حتی نویسنده درباره کاتبی که اشرف التواریخ را بر او تقریر کرد نیز بدون نام، سخنانی به میان می آورد. سپس به شرح حال عالمان و فقیهان و فاضلان و حتی رئیسان خدام آستانه مشهد و علمای شهرهای گوناگون خراسان می پردازد و سرانجام درباره احوال شاهزادگان قاجار قلم میزند. براندازی بازماندگان سلسله افشاریه در خرسان و دستگیری نادر میرزا افشار، از رویدادهای بسیار مهمی است که نویسنده به گزارش درباره اش می پردازد. وی هنگامی که محمد ولی میرزا، مشهد را محاصره کرد در رکاب شاه بود و از همین روی، ماجرای دستگیری نادر میرزا را لحظه به لحظه توصیف می کند. او در این رویداد به «استفسار و استکشاف بعضی مدعاها» فرمان یافت و دورنمایه گفتوگویش را با نادر میرزا در اثر خود گنجاند. جنگ محمد ولی میرزا با صوفی اسلام، از بزرگان نقشبندیه نیز که مریدانی در هرات و خراسان گرد آورد و هنگامی که برای حمله به مشهد روانه شد، محمد ولی میرزا را شکست داد، دیگر گزارش ویژه این کتاب است. گزارش درباره درگیری های بیشمار امیران خراسان و محمد ولی میرزا با ترکمانان و ایلان و طایفه های سرکش بخش های شمالی خراسان نیز بخشی از دورنمایه کتاب به شمار میآید.
وضعیت کتاب
اشرف التواریخ در سنجش با منابع هم روزگار خود، از دید درونمایه بسیار ارزشمندتر است و منبعی «دست یکم» در این باره به شمار میرود. برای نمونه، هیچیک از دیگر کتابهای تاریخی آن دوران، رویداد دستگیری نادر میرزا یا نبرد محمد ولی میرزا را با صوفی اسلام، به خوبی این اثر توصیف نکرده اند. البته نویسنده از منابع خود یاد نمی کند و خواننده را بدین گمان می اندازد که نویسنده اشرف التواریخ این اطلاعات بسیار را از گوشه و کنار گرد آورده است. مصحح در پیشگفتار خود در این کتاب، با اشارتی به تاریخ قاجار و کیستی و سرگذشت محمدولی میرزا ، منابع عصر قاجاری را برمی شمرد و به ارزیابی اشرف التواریخ و بینش و روش و سبک نوشتاری نویسنده آن می پردازد. این کتاب چهار نسخه دارد که اطلاعات نسخه شناختی آن در بخش فرجامین همین پیش گفتار آمده است. پانوشتهای کتاب، تنها نسخه بدلها را دربردارند، اما یادداشتهای سودمند مصحح درباره کسان و جایها یا آیات و روایات به کار رفته در این اثر بسیار خواندنی است. واژه نامه و نمایه کسان و جایهای کتاب نیز راه را بر تاریخ پژوهان هموارتر می سازد.
منبع
...
شیوه نویسنده در گزارش رویدادها، همچون دیگر «وقایعنگاران» عهد قاجار است. او سخنان خود را با پرداختن به ایل و تبار قاجاریان بهویژه فتحعلی خان قاجار و تلاشهایش برای دستیابی به قدرت آغاز میکند و چکیدهای از چگونگی رسیدن سلسله قاجار را به قدرت بازمیگوید. قصد نویسنده این است که محمد ولی میرزا را از شاه اسماعیل صفوی برتر بنشاند و تصریح میکند که نمی خواهد رویدادهای این روزگار را به گستردگی شرح دهد. او با نظم و نثر ادبیات فارسی بهنیکی آشنا بوده و تشبیهات ادبی زیبایی در کتاب خود به کار برده و از شعرها شاعران نیز بسیار بهره گرفته یا شعرهای خود را به مناسبتهایی آورده است. روش تاریخنگاری این اثر، گزارش سال به سال از رویدادهاست و مؤلف با توجه به هدف خود؛ یعنی نوشتن رویدادهای خراسان و گزارش دادن درباره رجال آن سامان، با ریزبینی فراوان حتی رویدادهای خرد آنجا را دنبال و ثبت میکند. او کوشیده است که همچون دیگر مورخان قاجاری که به نوشتن تاریخ رسمی دست زده اند، شوکت پادشاهان این سلسله را حفظ کند و از اینرو، به چیزهایی مانند تهدیدهای آقا محمد خان به کشتن خادمانش، هرگز اشاره نمیکند. تحلیلهای تاریخ نگارانه مؤلف نیز از اهمیت فراوانی برخوردارند. این کتاب برای شاهزاده ای نوشته شده و از اینرو، نویسنده آن از خوشآمدگویی مانند وصف کردن شکار وی خودداری نکرده است. عنوانهای کتاب، نوشته خود نویسندهاند و تنها آنجا که از افزودن واژه یا عبارتی، گریزی نبوده، مصحح محترم کمبود کتاب را جبران کرده است.
گزارش محتوا
نویسنده پس از دیباچه بلند خود بر کتابش، از تبار و نسب محمد ولی میرزا یاد میکند. این نسبنامه، نام نیاکان وی را از دوره صفویه (شاه قلی بیک) دربردارد. بهگمان، این نسبتها، ساختگی اند؛ زیرا بر پایه منابع قاجاری و خود این کتاب، شاه قلی بیک در دوره شاه عباس اول (۱۰۳۸- ۹۹۶ ق/ ۱۶۲۹- ۱۵۸۸ م) می زیست، اما نویسنده فتحعلی خان قاجار را پسر او میداند و میگوید وی در بخشی از دوران فرمانروایی شاه سلطان حسین (۱۱۳۵- ۱۱۰۵ ق) از سران سپاه او بود. گمان نمیرود که فردی از چنین عمر درازی برخوردار بوده باشد. باری، پس از این دعوی، مبارزات فتحعلی خان و محمد حسن خان قاجار میآید و از چگونگی قدرت یافتن آقا محمد خان و رسیدن فتحعلی شاه به پادشاهی، یاد و سپس احوال و ویژگیهای محمد ولی میرزا گزارش میشود. نویسنده با اینکه از درگیریهای امیران خراسان با محمد ولی میرزا و دولت قاجار سخن میگوید، نبردهای ایران را با عثمانی در بغداد نیز فراموش نمیکند. وی همچنین ویژگیها و اوضاع پادشاهان ترکستان و حاکمان افغان را شرح میدهد. بخش وقایع نگاری این کتاب با گزارش درباره عزل محمد ولی میرزا از حکومت خراسان به پایان میرسد. آشوبها و ناآرامیها پس از عزل شدن محمد ولی میرزا دوباره به خراسان بازگشت و «سپاهیان شاه برای نظم بخشیدن امور به خراسان آمدند». نیمه دوم این کتاب، با شرح احوال امیران خراسان و گستره نفوذشان در بخشهای گوناگون حکومت آغاز میشود. شرح حال امیران و بزرگان و افراد پرآوزاه پیرامون محمد ولی میرزا، بخش گستردهای را از این اثر دربردارد و سخنان مؤلف در اینباره، از منابع رجال شناختی بسیار مهم آن دوران به شمار میرود؛ زیرا منشیان و مستوفیان و لشکرنویسان محمد ولی میرزا در این بخش از کتاب وی شناسانده میشوند. حتی نویسنده درباره کاتبی که اشرف التواریخ را بر او تقریر کرد نیز بدون نام، سخنانی به میان می آورد. سپس به شرح حال عالمان و فقیهان و فاضلان و حتی رئیسان خدام آستانه مشهد و علمای شهرهای گوناگون خراسان می پردازد و سرانجام درباره احوال شاهزادگان قاجار قلم میزند. براندازی بازماندگان سلسله افشاریه در خرسان و دستگیری نادر میرزا افشار، از رویدادهای بسیار مهمی است که نویسنده به گزارش درباره اش می پردازد. وی هنگامی که محمد ولی میرزا، مشهد را محاصره کرد در رکاب شاه بود و از همین روی، ماجرای دستگیری نادر میرزا را لحظه به لحظه توصیف می کند. او در این رویداد به «استفسار و استکشاف بعضی مدعاها» فرمان یافت و دورنمایه گفتوگویش را با نادر میرزا در اثر خود گنجاند. جنگ محمد ولی میرزا با صوفی اسلام، از بزرگان نقشبندیه نیز که مریدانی در هرات و خراسان گرد آورد و هنگامی که برای حمله به مشهد روانه شد، محمد ولی میرزا را شکست داد، دیگر گزارش ویژه این کتاب است. گزارش درباره درگیری های بیشمار امیران خراسان و محمد ولی میرزا با ترکمانان و ایلان و طایفه های سرکش بخش های شمالی خراسان نیز بخشی از دورنمایه کتاب به شمار میآید.
وضعیت کتاب
اشرف التواریخ در سنجش با منابع هم روزگار خود، از دید درونمایه بسیار ارزشمندتر است و منبعی «دست یکم» در این باره به شمار میرود. برای نمونه، هیچیک از دیگر کتابهای تاریخی آن دوران، رویداد دستگیری نادر میرزا یا نبرد محمد ولی میرزا را با صوفی اسلام، به خوبی این اثر توصیف نکرده اند. البته نویسنده از منابع خود یاد نمی کند و خواننده را بدین گمان می اندازد که نویسنده اشرف التواریخ این اطلاعات بسیار را از گوشه و کنار گرد آورده است. مصحح در پیشگفتار خود در این کتاب، با اشارتی به تاریخ قاجار و کیستی و سرگذشت محمدولی میرزا ، منابع عصر قاجاری را برمی شمرد و به ارزیابی اشرف التواریخ و بینش و روش و سبک نوشتاری نویسنده آن می پردازد. این کتاب چهار نسخه دارد که اطلاعات نسخه شناختی آن در بخش فرجامین همین پیش گفتار آمده است. پانوشتهای کتاب، تنها نسخه بدلها را دربردارند، اما یادداشتهای سودمند مصحح درباره کسان و جایها یا آیات و روایات به کار رفته در این اثر بسیار خواندنی است. واژه نامه و نمایه کسان و جایهای کتاب نیز راه را بر تاریخ پژوهان هموارتر می سازد.
منبع
...
wikifeqh: اشرف_التواریخ _(کتاب)