اِسپَنْدارمَذ
(یا: اسفند؛ در اوستا: سپنت آرمئیتی؛ در پهلوی: سپندارمت؛ از دو جزء سپند، به معنای مقدس و صورت مصغر آرمئیتی به معنای پاکی) از امشاسپندان آیین زردشتی، نماد بردباری و سازش اهورامزدا، نام پنجمین روز از هر ماه شمسی و نیز نام ماه آخر سال. در اوستا و دیگر متن های زردشتی، گاه مترادف زمین است. زردشت از او می خواهد که فقط فرمانروایان خوب را به سلطنت بردارد و چنان کند که مردمان زندگی به پاکی گذرانند و چهارپایان، که مایۀ زندگی اند، نیک پرورده شوند. آبادکنندگان زمین، به کشت و ورز، و پاس دارندگان چراگاهان خشنودی اسپندارمذ را فراچنگ می آورند. اسپندارمذ، به استناد اوستا، یسنای ۳۸، با زن هم سان است. بر این وجه، زردشتیان روز پنجم اسفند ماه را به سبب تقارن نام ماه و نام روز، به نام زنان جشن می گیرند. در این جشن، که با نام های اسپنداد جشن، اسپندار جشن و مشهورتر از همه، اسفندگان شناخته است، زردشتیان به بیابان های اطراف شهر می رفتند و در حرکتی جمعی هرچه حشرۀ موذی می دیدند، می کشتند. مردان، زنان را به هدیه ای می نواختند و به تصریح بیرونی، زنان از شوهران خود طلب آمیزش می کردند. بدین جهت است که زردشتیان شهرهای پهله نشینی چون اصفهان، بر این روز، مردگیران نام نهادند.
