اسپانیایی، ادبیات (Spanish literature)
نثر و شعر اسپانیایی در کشورهای اسپانیایی زبان. ادبیات اسپانیایی ریشه در قرن ۱۲م دارد، اما دورۀ طلایی آن از قرن ۱۵ تا ۱۷ بود؛ رمان دون کیشوت، اثر میگل دِ سروانتِس، و نمایش نامه های لوپه دِ وِگا و کالدِرون دِ لا بارکا مربوط به این دوره است. فدریکو گارسیا لورکا نمایش نامه نویس و شاعرِ طراز اول قرن ۲۰ بود.
دورۀ مغربی. تنها نمونۀ کامل از میان حماسه های کلاسیک اسپانیایی، سرود سید، مربوط به قرن ۱۲م، است. شاه آلفونسوی دهم، معروف به سابیو (خردمند)، پایه گذار نثر کاستیلی در قرن ۱۳م بود که به گویش گالیسیایی شعر تغزلی می نوشت. خوان روئیس (ح ۱۲۸۳ـ۱۳۵۰م)، طنزپرداز قرن ۱۴م، و کشیش اعظم ایتا، نخستین شاعر واقعی بود. مارکی سانتیلیانا (اینیگو لوپِز دِ مندوسا)، شاعر و منتقد قرن ۱۵م، آثار زیر را گردآوری کرد: ضرب المثل ها؛ قصه های شهسواری، مانند آمادیس دو گُل؛ سرودهایی که به مبارزه علیه مغربی ها اشاره دارد؛ و سِلِستینا (آسمانی)، که رمانی در قالب نمایش است.
دورۀ اسپانیا به منزلۀ قدرتی بزرگ. شکوفایی نمایش نامۀ منظوم با آثار لوپه دِ روئدا ( ـ ۱۵۶۵) آغاز شد و با وگا، که صدها نمایش نامه، رمان، و شعر نوشت، و کالدِرون دِ لا بارکا، مؤلف زندگی رؤیاست (۱۶۳۵)، به اوج خود رسید. در این دوره، دامنۀ شعر نیز گسترده بود، ازجمله آثار تغزلی گارسیلاسو دِ لا بگا، اشعار میهن پرستانۀ فرناندو دِ اِررا (۱۵۳۴ـ۱۵۹۷)، آثار عارفانی چون سن تِرِساو و لوئیس دِ لئون، و سبک استادانۀ لوئیس دِ گونگورا (۱۵۶۱ـ۱۶۲۷)، که «گونگوریسم» منحط را باب کرد. در زمینۀ قصه، داستان شبانی شکل گرفت، مانند دیانا، اثر خورخه دِ مونْتمایور؛ رمان پیکارسک نیز با لازاریلوی تورمسی، اثر نویسنده ای ناشناس، آثار سِروانتس، و طنز تلخ فرانسیسکو دِ کِوِدو بیلیِگاس تثبیت شد.
نفوذ جنبش اروپایی. در قرن ۱۸ بِنیتو خ فئیخوئو، راهب بندیکتی، تفکر علمی را در اسپانیا رواج داد و نفوذ فرانسه در کمدی های لئاندرو ف دِ موراتین (۱۷۶۰ـ۱۸۲۸) و دیگران نمود یافت. چهره های نمونۀ این دورۀ رمانتیک عبارت اند از شاعران و نمایش نامه نویسانی چون آنخل دِ سائاوِدرا (دوک دِ ریواس) (۱۷۹۱ـ۱۸۶۵) و خوزه سوریلیا (۱۸۱۷ـ۱۸۹۳)، و خوزه دِ اسپرونسِدای ترانه سرا. برخی از رمان نویسان قرن ۱۹ عبارت اند از پدرو دِ آلارکون، کنتس امیلیا دِ پاردو باسان (۱۸۵۲ـ۱۹۲۱)، و بیسنته بلاسکو ایوانیس. خوزه اِچِگارائی ازجمله نمایش نامه نویسان قرن ۱۹ است.
دورۀ مدرن. «نسل ۱۸۹۸» عبارت بودند از فیلسوفانی چون میگل دِ اونامونو و خوزه اورتِگا ای گاسِت (۱۸۸۳ـ۱۹۵۵)؛ پیو باروخا (۱۸۷۲ـ۱۹۵۶)، رمان نویس؛ آسورین (خوزه مارتینِس روئیس)، نثرنویس؛ و خوان رامون خیمِنِس، شاعر و برندۀ جایزۀ نوبل. برخی چهره های ادبی نسل بعد عبارت اند از کامیلو خوزه سِلا، رمان نویس؛ شاعرانی چون آنتونیو ماچادو، رافائل آلبرتی (۱۹۰۲ـ۱۹۹۹)، لوئیس سِرنودا (۱۹۰۲ـ۱۹۶۳)، و بیسنته اَلکساندره، برندۀ جایزۀ نوبل؛ و نمایش نامه نویسانی چون خاسینتو بناونته (۱۸۶۶ـ۱۹۵۴)، برادران کیِنترو، و فدریکو گارسیا لورکا، معروف ترین آنان. جنگ داخلی و سانسور شدید حکومت دیکتاتوری فرانکو، زندگی ادبی نیمۀ قرن ۲۰ را دچار وقفه کرد؛ با این حال، برخی از چهره های ادبی اخیر عبارت اند از رافائل سانچِس فرلوسیو (۱۹۲۷ـ ) و خوان گویتیسولو (۱۹۳۱ـ )؛ و شاعرانی چون بلاس دِ اوتِرو (۱۹۱۶ـ ) و خوزه یِرّو (۱۹۲۲ـ ).
نثر و شعر اسپانیایی در کشورهای اسپانیایی زبان. ادبیات اسپانیایی ریشه در قرن ۱۲م دارد، اما دورۀ طلایی آن از قرن ۱۵ تا ۱۷ بود؛ رمان دون کیشوت، اثر میگل دِ سروانتِس، و نمایش نامه های لوپه دِ وِگا و کالدِرون دِ لا بارکا مربوط به این دوره است. فدریکو گارسیا لورکا نمایش نامه نویس و شاعرِ طراز اول قرن ۲۰ بود.
دورۀ مغربی. تنها نمونۀ کامل از میان حماسه های کلاسیک اسپانیایی، سرود سید، مربوط به قرن ۱۲م، است. شاه آلفونسوی دهم، معروف به سابیو (خردمند)، پایه گذار نثر کاستیلی در قرن ۱۳م بود که به گویش گالیسیایی شعر تغزلی می نوشت. خوان روئیس (ح ۱۲۸۳ـ۱۳۵۰م)، طنزپرداز قرن ۱۴م، و کشیش اعظم ایتا، نخستین شاعر واقعی بود. مارکی سانتیلیانا (اینیگو لوپِز دِ مندوسا)، شاعر و منتقد قرن ۱۵م، آثار زیر را گردآوری کرد: ضرب المثل ها؛ قصه های شهسواری، مانند آمادیس دو گُل؛ سرودهایی که به مبارزه علیه مغربی ها اشاره دارد؛ و سِلِستینا (آسمانی)، که رمانی در قالب نمایش است.
دورۀ اسپانیا به منزلۀ قدرتی بزرگ. شکوفایی نمایش نامۀ منظوم با آثار لوپه دِ روئدا ( ـ ۱۵۶۵) آغاز شد و با وگا، که صدها نمایش نامه، رمان، و شعر نوشت، و کالدِرون دِ لا بارکا، مؤلف زندگی رؤیاست (۱۶۳۵)، به اوج خود رسید. در این دوره، دامنۀ شعر نیز گسترده بود، ازجمله آثار تغزلی گارسیلاسو دِ لا بگا، اشعار میهن پرستانۀ فرناندو دِ اِررا (۱۵۳۴ـ۱۵۹۷)، آثار عارفانی چون سن تِرِساو و لوئیس دِ لئون، و سبک استادانۀ لوئیس دِ گونگورا (۱۵۶۱ـ۱۶۲۷)، که «گونگوریسم» منحط را باب کرد. در زمینۀ قصه، داستان شبانی شکل گرفت، مانند دیانا، اثر خورخه دِ مونْتمایور؛ رمان پیکارسک نیز با لازاریلوی تورمسی، اثر نویسنده ای ناشناس، آثار سِروانتس، و طنز تلخ فرانسیسکو دِ کِوِدو بیلیِگاس تثبیت شد.
نفوذ جنبش اروپایی. در قرن ۱۸ بِنیتو خ فئیخوئو، راهب بندیکتی، تفکر علمی را در اسپانیا رواج داد و نفوذ فرانسه در کمدی های لئاندرو ف دِ موراتین (۱۷۶۰ـ۱۸۲۸) و دیگران نمود یافت. چهره های نمونۀ این دورۀ رمانتیک عبارت اند از شاعران و نمایش نامه نویسانی چون آنخل دِ سائاوِدرا (دوک دِ ریواس) (۱۷۹۱ـ۱۸۶۵) و خوزه سوریلیا (۱۸۱۷ـ۱۸۹۳)، و خوزه دِ اسپرونسِدای ترانه سرا. برخی از رمان نویسان قرن ۱۹ عبارت اند از پدرو دِ آلارکون، کنتس امیلیا دِ پاردو باسان (۱۸۵۲ـ۱۹۲۱)، و بیسنته بلاسکو ایوانیس. خوزه اِچِگارائی ازجمله نمایش نامه نویسان قرن ۱۹ است.
دورۀ مدرن. «نسل ۱۸۹۸» عبارت بودند از فیلسوفانی چون میگل دِ اونامونو و خوزه اورتِگا ای گاسِت (۱۸۸۳ـ۱۹۵۵)؛ پیو باروخا (۱۸۷۲ـ۱۹۵۶)، رمان نویس؛ آسورین (خوزه مارتینِس روئیس)، نثرنویس؛ و خوان رامون خیمِنِس، شاعر و برندۀ جایزۀ نوبل. برخی چهره های ادبی نسل بعد عبارت اند از کامیلو خوزه سِلا، رمان نویس؛ شاعرانی چون آنتونیو ماچادو، رافائل آلبرتی (۱۹۰۲ـ۱۹۹۹)، لوئیس سِرنودا (۱۹۰۲ـ۱۹۶۳)، و بیسنته اَلکساندره، برندۀ جایزۀ نوبل؛ و نمایش نامه نویسانی چون خاسینتو بناونته (۱۸۶۶ـ۱۹۵۴)، برادران کیِنترو، و فدریکو گارسیا لورکا، معروف ترین آنان. جنگ داخلی و سانسور شدید حکومت دیکتاتوری فرانکو، زندگی ادبی نیمۀ قرن ۲۰ را دچار وقفه کرد؛ با این حال، برخی از چهره های ادبی اخیر عبارت اند از رافائل سانچِس فرلوسیو (۱۹۲۷ـ ) و خوان گویتیسولو (۱۹۳۱ـ )؛ و شاعرانی چون بلاس دِ اوتِرو (۱۹۱۶ـ ) و خوزه یِرّو (۱۹۲۲ـ ).
wikijoo: اسپانیایی،_ادبیات