اسطوره شناسی ایرانی یا افسانه های ایران مجموعهٔ افسانه های ایرانی هاست. بیشتر این افسانه ها ریشهٔ آریایی ( هندوایرانی ) دارند و تا میزان بسیار بالایی میان اقوام ایرانی و هندی مشترک اند. افسانه های ایران از یک اصل و منشأ آریایی مشتق شده و تفاوت های محیطی ایران و هند و نیز فرهنگ متفاوت بومیان ایران و آریاییان ایرانی مهاجرت کرده به هند، تفاوت هایی را میان اساطیر هندی و ایرانی موجب شده است. آنچه از اساطیر کهن ایرانی امروزه باقی مانده است، بیشتر به اوستا بازمی گردد. در آغاز هزارهٔ یکم پیش از میلاد، زرتشت اصلاحاتی را در عقاید و در پی آن اساطیر ایرانی پدیدآورد. با وجود این، در قسمت های متأخر اوستا، مانند یشت ها، عقاید و باورهای پیش از زرتشت ایرانیان وارد دین شده که به عنوان منشأ و منبع شناخت اساطیر ایرانی به کار می رود. این اساطیر مبتنی بر دوبن گرایی و مظاهر خوب و بد است و تاریخ روایی خاصی دارد که از تاریخ ثبت شدهٔ سرزمین ایران متفاوت است. اساطیر ایران، به جز اساطیر منعکس شده در اوستای متاخر، به صورت محدود در سنگ نبشته های فارسی باستان و متون غیر ایرانی به ویژه یونانی آمده است. همچنین ایرانیان اساطیر متفاوت، اما هم ریشهٔ، دیگری با اساطیر اوستایی داشته اند که شامل اساطیر مانوی و زروانی و مهرپرستی می شود. تاریخ اساطیری ایران نیز از دورهٔ اشکانیان و سپس ساسانیان ثبت و بعدها به فارسی و عربی ترجمه شد. شاهنامهٔ فردوسی مهم ترین منبع شناخت تاریخ اساطیری ایران است.
... [مشاهده متن کامل]
پیش از قدرت گرفتن مادها، تمدن های آریایی منفردی در این سرزمین می زیستند که عمدتاً با همسایگان خارج از فلات خود خویشاوندی زبانی، نژادی و حتی مذهبی نداشتند و خود گاهی دارای همبستگی هایی بودند. این اقوام شامل لولوبیها، گوتی ها، کاسیها و اورارتوها می شدند. البته ایلامیان، نیز در جنوب غربی فلات ایران دارای تمدن قدیمی و شناخته شده ای بودند، اما از نژاد آریایی نبودند. این اقوام که نیمهٔ جنوبی ایران و غرب و شمال غربی را در اختیار داشتند، دارای اساطیر ویژهٔ خود بودند. از اساطیر آنها اطلاع چندانی در دست نیست. با این حال، اساطیر کاسی ها تا اندازه ای به تمدن های ایرانی بعدی، یعنی مادها و پارس ها، شباهت هایی به ویژه در نام ها دارد. اساطیر ایلامیان که قومی منفرد و البته دارای قرابت های زبانی با دراویدی های غیرآریایی هند بودند، با برخی اساطیر مندرج در ریگ ودا مشترک است. سنت ها و عقاید این اقوام بدون شک در عقاید جامعهٔ بعدی شان که تحت سیطرهٔ فرهنگی آریایی ها بود تأثیر گذاشت. با قدرت گیری مادها و سپس پارس ها، اساطیر جدیدتری که اساطیر جامع ایران شناخته می شوند آغاز شد. محققان بر این باورند که پیش از قدرت گیری مادها، شاخه ای از آریاییان از ایران به هند مهاجرت کردند. برای همین است که صورت کهن اساطیر هندی شباهت بسیاری با صورت های کهن اساطیر ایرانی دارد. اسطوره شناسان گاه با کمک اساطیر قوم خویشاوند صورت کهن یا باستانی اسطوره ای خاص را بازسازی می کنند. اثر هندی ای که بیشتر از آثار هندو به کار اسطوره شناسی ایرانی می آید کتاب ریگ ودا به زبان سنسکریت است. با جاگیر شدن هندوان در سرزمین نو سیر تکاملی اسطوره ها تا حد زیادی مشترکِ ایشان تفاوت یافت. اساطیر ایران از اسطوره های اقوام بومی فلات ایران و اسطوره های میان رودانی تأثیری زیادی پذیرفت. محققان این تأثیرها را در جای جای اساطیر ایرانی نشان داده اند.
... [مشاهده متن کامل]
پیش از قدرت گرفتن مادها، تمدن های آریایی منفردی در این سرزمین می زیستند که عمدتاً با همسایگان خارج از فلات خود خویشاوندی زبانی، نژادی و حتی مذهبی نداشتند و خود گاهی دارای همبستگی هایی بودند. این اقوام شامل لولوبیها، گوتی ها، کاسیها و اورارتوها می شدند. البته ایلامیان، نیز در جنوب غربی فلات ایران دارای تمدن قدیمی و شناخته شده ای بودند، اما از نژاد آریایی نبودند. این اقوام که نیمهٔ جنوبی ایران و غرب و شمال غربی را در اختیار داشتند، دارای اساطیر ویژهٔ خود بودند. از اساطیر آنها اطلاع چندانی در دست نیست. با این حال، اساطیر کاسی ها تا اندازه ای به تمدن های ایرانی بعدی، یعنی مادها و پارس ها، شباهت هایی به ویژه در نام ها دارد. اساطیر ایلامیان که قومی منفرد و البته دارای قرابت های زبانی با دراویدی های غیرآریایی هند بودند، با برخی اساطیر مندرج در ریگ ودا مشترک است. سنت ها و عقاید این اقوام بدون شک در عقاید جامعهٔ بعدی شان که تحت سیطرهٔ فرهنگی آریایی ها بود تأثیر گذاشت. با قدرت گیری مادها و سپس پارس ها، اساطیر جدیدتری که اساطیر جامع ایران شناخته می شوند آغاز شد. محققان بر این باورند که پیش از قدرت گیری مادها، شاخه ای از آریاییان از ایران به هند مهاجرت کردند. برای همین است که صورت کهن اساطیر هندی شباهت بسیاری با صورت های کهن اساطیر ایرانی دارد. اسطوره شناسان گاه با کمک اساطیر قوم خویشاوند صورت کهن یا باستانی اسطوره ای خاص را بازسازی می کنند. اثر هندی ای که بیشتر از آثار هندو به کار اسطوره شناسی ایرانی می آید کتاب ریگ ودا به زبان سنسکریت است. با جاگیر شدن هندوان در سرزمین نو سیر تکاملی اسطوره ها تا حد زیادی مشترکِ ایشان تفاوت یافت. اساطیر ایران از اسطوره های اقوام بومی فلات ایران و اسطوره های میان رودانی تأثیری زیادی پذیرفت. محققان این تأثیرها را در جای جای اساطیر ایرانی نشان داده اند.
