اسرار گنج درّۀ جنّی نوشتۀ ابراهیم گلستان، رمانی واقع گرا ـ نمادین به فارسی، به شیوه راوی دانای کل، در ۱۳۵۳ش. عامل پیوند رویداد های مختلف این رمان، گنجی است که مردی دهاتی هنگام شخم زدن زمین می یابد. این گنج به او امکان می دهد تا کاروان های کالاهای مصرفی را روانۀ ده کند و بر جاه طلبی های خود بیفزاید، که این امر سرانجام به هلاکت او می انجامد. احساسی افسانه وار، که در ماجراها وجود دارد، رمان را به اثری در هجو جامعه ای عقب مانده بدل می کند که، با اتکا به فروش منابع زیرزمینی اش، می کوشد مقلّد جوامع پیشرفته شود. ابراهیم گلستان براساس این کتاب، فیلمی به همین نام ساخت.
اسرار گنج دره جنی فیلمی است ایرانی ساخته ابراهیم گلستان. وی در سال ۱۳۵۳ کتابی نیز به همین نام بر اساس آن فیلم نوشته است. فیلم کنایات مکرری به روحیه مدرنیزاسیون آمرانه شاه و روند نوسازی سطحی او دارد. کارگردان که از مشکل دار بودن موضوع آگاه بود و امکان توقیف فیلم را می داد، از مجموعه بازیگران فیلمهای صمدآقا استفاده کرد و با دادن ظاهری کمیک آن را به اکران رسانید. ابراهیم گلستان ایده تهیه فیلم را پس از پیشنهاد همکاری از طرف پرویز صیاد با او مطرح می کند که صیاد «آناً» منظور او را متوجه می شود. افزون بر آن فرخ غفاری نیز پیش از ساخت فیلم از جنبه انتقادی این فیلم مطلع می شود و قول سکوت می دهد. گلستان مانع از نمایش این فیلم در دربار پیش از اکران عمومی آن می شود. تا این که سرانجام پس از دو هفته به دنبال اکران در دربار از پرده پایین آمد و سپس ۴ سال بعد ، سال ۵۷ در ماه های منتهی به انقلاب دوباره به نمایش عمومی درآمد ( طبق مصاحبه صیاد با شبکه منوتو در مستند ستاره سینما ) . جشن های دوهزار و پانصد ساله و قراردادهای خارجی ایران در زمان سلطنت محمدرضا شاه به طور نمادین در این فیلم به نمایش آمده و زیر تیغ نقد گلستان قرار گرفته است. ... [مشاهده متن کامل]
ابراهیم گلستان در مصاحبه با رادیو فردا که اردیبهشت ۱۳۹۷ منتشر شده است ، به داستان توقیف این فیلم اشاره می کند. او می گوید پیش از تولید این فیلم امکان کار کردن از او سلب شده بود و پس از توقیف فیلم از ایران مهاجرت می کند مهاجرتی که با کشته شدن هویدا همیشگی می شود. گلستان به بهانه تک نسخه بودن فیلم از نمایش آن در دربار جلوگیری می کند تا این که دربار هنگام زیرنویس شدن فرانسه فیلم از وجود سایر نسخه ها مطلع می شود. او می گوید پسر خانم ابتهاج ( عروضی ) که در اکران فیلم در دربار حضور داشت، نقل می کند امیر عباس هویدا در غیاب شاه و حضور شهبانو تنها کسی بود که مقصود اصلی آن را درک کرد و همین فرد هم مسبب پایین کشیدن آن از نمایش عمومی فیلم می شود. علی ( پرویز صیاد ) کشاورزی است که به هنگام شخم زمین اش به گنجی بزرگ دست می یابد. او پنهانی و به تکرار مقداری از اشیاء گنج را برای فروش به شهر می برد، و به زودی زندگی مجللی برای خود فراهم می کند. خریداران عتیقه ( صادق بهرامی، جهانگیر فروهر و لرتا ) در شهر علی را تشویق می کنند که از همسر روستایی اش معصومه ( مری آپیک ) جدا شود و با زنی شهری ( شهناز تهرانی ) ازدواج کند. عده ای از اهالی روستا و خریداران عتیقه درصددند تا به محل گنج دست پیدا کنند. در لحظه ای که مراسم عروسی باشکوه علی بر پا است انفجار دینامت کارگران جاده سازی خانهٔ پوشالی علی را ویران می کند، و همه، حتی همسر سابق و فعلی اش، علی را تنها می گذارند.