ارتیاض

[ویکی فقه] ارتیاض یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای ورزیدگی ذهن و تقویت آن در تحصیل مقدمات قیاس جدلی؛ یکی از فواید جدل است.
جدل، دارای فواید اصلی و عارضی است، از جمله فواید عارضی آن، ارتیاض است؛ یعنی جدل، مایه ورزش فکر و تقویت آن برای تحصیل و فراگیری مقدمات، صغریات و کبریات فراوان است، زیرا شخصی که دارای ملکه جدل است می تواند در هر رشته و زمینه ای و برای هر مطلبی که بخواهد، چندین مقدمه مشهوره و مسلّمه ارائه کند که به حال وی مفید و برای رسیدن او به مقصودش نافع باشد. جدل کننده باید با تمرین، هر حکمی که احکامی جزئی از آن منشعب می شود و هر یک از این احکام جزئیِ دارای صلاحیت برای مقدمه شدن در قیاس جدلی را فرا بگیرد و نیز چگونگی به کارگیری مواضع و کلیات را بشناسد. صناعت جدل به کسی که در معرض مجادله و گفت و گو است این امکان را می دهد که به این اهداف دست پیدا کند.خواجه نصیرالدین طوسی می گوید: «و اما منافع جدل بالعرض چند گونه بود:۱. آنکه صاحب این صناعت مرتاض (ورزیده) شود در اکتساب مقدمات، تا مقدمات بسیار به کمّ و پسندیده به کیف در هر بابی ایراد تواند کرد، و متخرج شود در اقامت حجت بر مطالب علمی و غیر علمی…».
انواع ارتیاض
بعضی گفته اند ارتیاض دو کاربرد دارد: ارتیاض به معنای خاص و ارتیاض به معنای عام. بوعلی سینا در بیان فواید صناعت جدل به ارتیاض اشاره کرده است، اما به اقسام آن اشاره نکرده است، ولی مصحّح کتاب در مقدمه توضیحی بر مباحثِ جدل در منطق شفا از دو قسم ارتیاض عام و ارتیاض خاص سخن به میان آورده است.
ارتیاض به معنای عام
ارتیاض به معنای عام عبارت است از: به دست آوردن مواضعی (اصول و قواعد کلی) که مقدمات استدلال های جدلی (مشهورات) نافع در استدلال بر هر مطلوبی از آنها استنباط می شود و نیز تحصیل آلات و ادواتی که جدل کننده را در به دست آوردن حجت های قیاسی یاری می رساند و شناخت چگونگی به کار گیری آنها.
ارتیاض به معنای خاص
...