ارامی

آرامی. آرامی (Aramaic)
زبان قومی سامی به همین نام، پیش از قرن ۱۲پ م رایج در شام و بین النهرین و آسور بابل، از مهم ترین شاخه های زبان های گروه سامی از خانوادۀ افریقایی و آسیایی (حامی و سامی). این زبان در آغاز زبان گفت وگو بود و سپس زبان نوشتار شد. کتیبه هایی از زبان آرامی مربوط به قرون ۹ و ۸پ م در شام و بین النهرین به دست آمده است. نیز در کشفیات تخت جمشید، افزارهای سنگی مانند هاون، سینی و جز آن ها به زبان و خط آرامی پیدا شده که تاریخ قرن ۵پ م روی آن ها خورده است. ترجمۀ آرامیِ قطعاتی از کتیبۀ داریوش در بیستون و بر روی پوست در مصر موجود است. در نواحی مختلف آسیای صغیر و بابل، شمال عربستان و فلسطین، ارمنستان و گرجستان اسنادی به زبان آرامی به دست آمده است. در افغانستان و پاکستان، کتیبه ای از آشوکا به آرامی از قرن ۳پ م کشف شده است. با روی کارآمدن سلسله های ایرانی، زبان آرامی از رونق افتاد و جای آن را زبان های ایرانی میانه، مانند پارتی، سغدی، فارسی میانه (پهلوی) و خوارزمی گرفت. با این همه، الفبای زبان های یادشده مأخوذ از آرامی است. در این زبان ها برخی کلمات رایج را به آرامی می نوشتند، اما به زبان خود می خواندند که به این نوع کلمات و این رسم در زبان پهلوی هزوارش می گویند. بخش هایی از عهد عتیق مانند قسمتی از کتاب عزرا و قسمتی از کتاب دانیال، دو واژه از سفرتکوین و سوره ای از کتاب ارمیا به زبان آرامی است. به این بخش از زبان، آرامیِ کتاب مقدس می گویند. زبان آرامی به دو گروه شرقی و غربی تقسیم شد که تفاوت هایی در میان آن ها دیده می شود. آرامی شرقی از دورۀ مسیحیت به بعد شامل یهودی ـ بابلی، مندایی و سُریانی بود. امروزه گونه ای از آن در میان مسیحیان و یهودیان شرق ارومیه به کار می رود که به آن اورمَژنایا می گویند و لغات فارسی، کردی، ترکی و عربی را در میان آن می توان دید. آرامی غربی شامل آرامی مسیحیان فلسطینی و آرامی یهودی است. خط آرامی مأخوذ از خط فنیقی است و ۲۲ حرف دارد که از راست به چپ نوشته می شود. خط نوشتاری عبری، نَبَطی، پالمیری، عربی، سُریانی و خط های ایرانی پهلوی، سندی، خوارزمی و خطّ خَروشتی هند از خط آرامی اقتباس شده است. بسیاری از واژه های آرامی مخصوصاً افعال، ضمایر، حروف اضافه و ربط، به زبان های دیگر وارد شدند.