اذریون

آذریون. آذَرْیون
معرّب آذرگون، به معنای همچون آتش، دربرگیرندۀ دو گیاه دارویی با نام های علمیofficinalis L. Calendula و C. arven sis L. از خانوادۀ مرکبیان یا کاسنی است. این گیاهان علفی دارای برگ های سادۀ بیضوی دراز و کرکدار و گل آذین کپه ای است. گل های میانی گل آذین تیره و گل های اطراف زرد مایل به نارنجی یا نارنجی مایل به قرمز است و وجه تسمیۀ این گیاه هم همین گل های آتشین رنگ است: «گل آذریون رخشنده به شب بر سر شاخ/من در او حیران چون در شجِر نارْ کلیم». زیبایی کم نظیر گل آذریون باعث شده است تا ازجمله گل های مشهور بهاری به حساب آورده شود آن گونه که نظامی نیشابوری در کتاب تاج المآثر (تألیف در ۵۸۷ـ۶۱۴) در وصف اولین بهار دهلی پس از بازگشت سلطان شهاب الدین غوری، گل آذریون را در ردیف گل های زیبایی همچون لاله، نرگس، و بنفشه توصیف کند و بگوید: «هر زمان چون آذرْ آذرگون درخشد در چمن/هر زمان چون نیلْ نیلوفر بخندد در شمر». اهمیت این گیاه از پیشینۀ کشت و زرع آن معلوم است. ابوزکریا یحیی بن محمد معروف به ابن عَوّام، از اهالی اشبیلیّه در اندلس در کتاب الفلاحة (تألیف در اواخر قرن ۶ یا نیمۀ نخست قرن ۷ق) اصول کشت آذریون را مطابق با روش های کشاورزی نَبَطی بیان می کند. قُسطُس (یا: قُسطوس؛ ظاهراً الفلاحة الرومیّه که سَرجیس بن هِلْیا آن را به عربی ترجمه کرده است) نیز اصول کشت این گیاه را به صورت نشاکاری بیان می کند. متأسّفانه اسامی فراوان و نامربوطی از قبیل آذریومه (از خانوادۀ پامچال)، آفتاب پرست (از خانوادۀ گاوزبان)، گل نگونسار (از خانوادۀ لاله)، خیری (از خانوادۀ شب بو) و غیره برای این گیاه ذکر کرده اند که گویای تشتّت و تشویش عقاید گیاه داروشناسان و فرهنگ نویسان و اکتفای آنان به مطالب مختصر حکمای قدیمی و اِعمال دیدگاه های شخصی بوده است. حکما طبع این گیاه را گرم و خشک در درجۀ دوم یا سوم دانسته اند.