ادبیات معاصر افغانستان به یک جریان فرهنگی در دورهٔ تاریخی معاصر افغانستان اشاره دارد که در ادبیات این کشور پدیدار شده است. تاریخ ادبیات افغانستان تا سال ۱۱۶۰ هجری شمسی و آغاز پادشاهی احمد شاه درانی با ایران مشترک است و از آن زمان به صورت مستقل ادامه داشته است. زبان فارسی به علت سابقه کهن و کاربرد گسترده آن همواره زبان حکومتی و مورد استفاده ادبا و دانشمندان افغانستان بوده است.
... [مشاهده متن کامل]
در قانون اساسی ۱۳۴۳ خورشیدی / ۱۹۶۴ میلادی، نام فارسی دری و پشتو به عنوان زبان های رسمی افغانستان آمده است. احیای واژهٔ کهن دری به این معنی است که در بعضی از دیدگاه ها، ناحیه شرقی که منطبق بر افغانستان یا خراسان است مهد این زبان تصور می شود. از این رو واژهٔ فارسی دری به معنای زبانِ فارسی است که در افغانستان تکلم می شود.
بعضی از بزرگان ادب فارسی از سرزمین هایی آمده اند که امروزه در کشور افغانستان واقع است مانند مولانا جلال الدین بلخی، انوری، ناصر خسرو قبادیانی، عنصری از شهر بلخ، سنایی غزنوی از شهر غزنی، و خواجه عبدالله انصاری از هرات.
پس از کشته شدن نادرشاه افشار ( ۱۱۶۰ ه. ق /۱۷۴۷ میلادی ) ، و تشکیل دولت مستقل افغانان توسط احمدشاه دُرّانی ( سلطنت ۱۱۲۶ش/۱۷۴۷م - ۱۱۸۶ق/۱۷۷۲م ) ، خراسان همچنان نقش دیرینهٔ خود را به عنوان مرکزیت ادبیات فارسی و انتقال دهندهٔ جریان ادبی میان فرارود ( ماوراءالنهر ) و هندِ گورکانی ادامه می داد و تا پیش از صفویان، ارتباط ادبی میان ایران و هند از این راه صورت می گرفت. تحولات سیاسی، هم در ایران و هم در افغانستان، پس از نادرشاه افشار، و در طی سده های اخیر، به کاهش و حتی قطع روابط ادبی افغانستان با ایران انجامید. اما نقش مناطق شرقی خراسان در انتقال فرهنگ و ادبیات فارسی میان فرارود و هند تا حدود سال ۱۹۲۰/۱۳۳۸ ادامه یافت.
در دوره های یادشده، سبک هندی در ادبیات فرارود، خراسان و مناطق غربی پاکستان نقش برجسته ای داشت. عبدالقادر بیدل ( ۱۰۵۴–۱۱۳۳ / ۱۶۴۴–۱۷۲۰ ) در نظم و نثر از بهترین نمونه های سبک هندی و از بنیان گذار این سبک به شمار می آید. آثار وی در ماوراءالنهر و افغانستان، در میان مردم محبوبیت دارد، چنان که برخی ترانه های عامیانهٔ مردم ماوراءالنهر و افغانستان برگرفته از اشعار بیدل است، ولی در ایران کمتر از او یاد می شود.
قُطب الارشاد به عربی و طریق الارشاد به فارسی، از آثار میا فقیرالله جلال آبادی شکارپوری ( متوفی ۱۷۸۱/۱۱۹۵ ) پیرامون موضوع عرفان است. از سعدالدین احمد انصاری کابلی ( ۱۱۴۰–۱۲۲۵ / ۱۷۲۷–۱۸۱۰ ) نیز معدن الاسرار، که تفسیری از قرآن است و تألیف آن در ( ۱۱۷۳ / ۶۰–۱۷۵۹ ) تکمیل شده و همچنین حقائق المعارف، اثری منظوم به سبک مثنوی مولانا بلخی، و شورِ عشق، که یک دیوان شعر است بجای مانده است.
... [مشاهده متن کامل]
در قانون اساسی ۱۳۴۳ خورشیدی / ۱۹۶۴ میلادی، نام فارسی دری و پشتو به عنوان زبان های رسمی افغانستان آمده است. احیای واژهٔ کهن دری به این معنی است که در بعضی از دیدگاه ها، ناحیه شرقی که منطبق بر افغانستان یا خراسان است مهد این زبان تصور می شود. از این رو واژهٔ فارسی دری به معنای زبانِ فارسی است که در افغانستان تکلم می شود.
بعضی از بزرگان ادب فارسی از سرزمین هایی آمده اند که امروزه در کشور افغانستان واقع است مانند مولانا جلال الدین بلخی، انوری، ناصر خسرو قبادیانی، عنصری از شهر بلخ، سنایی غزنوی از شهر غزنی، و خواجه عبدالله انصاری از هرات.
پس از کشته شدن نادرشاه افشار ( ۱۱۶۰ ه. ق /۱۷۴۷ میلادی ) ، و تشکیل دولت مستقل افغانان توسط احمدشاه دُرّانی ( سلطنت ۱۱۲۶ش/۱۷۴۷م - ۱۱۸۶ق/۱۷۷۲م ) ، خراسان همچنان نقش دیرینهٔ خود را به عنوان مرکزیت ادبیات فارسی و انتقال دهندهٔ جریان ادبی میان فرارود ( ماوراءالنهر ) و هندِ گورکانی ادامه می داد و تا پیش از صفویان، ارتباط ادبی میان ایران و هند از این راه صورت می گرفت. تحولات سیاسی، هم در ایران و هم در افغانستان، پس از نادرشاه افشار، و در طی سده های اخیر، به کاهش و حتی قطع روابط ادبی افغانستان با ایران انجامید. اما نقش مناطق شرقی خراسان در انتقال فرهنگ و ادبیات فارسی میان فرارود و هند تا حدود سال ۱۹۲۰/۱۳۳۸ ادامه یافت.
در دوره های یادشده، سبک هندی در ادبیات فرارود، خراسان و مناطق غربی پاکستان نقش برجسته ای داشت. عبدالقادر بیدل ( ۱۰۵۴–۱۱۳۳ / ۱۶۴۴–۱۷۲۰ ) در نظم و نثر از بهترین نمونه های سبک هندی و از بنیان گذار این سبک به شمار می آید. آثار وی در ماوراءالنهر و افغانستان، در میان مردم محبوبیت دارد، چنان که برخی ترانه های عامیانهٔ مردم ماوراءالنهر و افغانستان برگرفته از اشعار بیدل است، ولی در ایران کمتر از او یاد می شود.
قُطب الارشاد به عربی و طریق الارشاد به فارسی، از آثار میا فقیرالله جلال آبادی شکارپوری ( متوفی ۱۷۸۱/۱۱۹۵ ) پیرامون موضوع عرفان است. از سعدالدین احمد انصاری کابلی ( ۱۱۴۰–۱۲۲۵ / ۱۷۲۷–۱۸۱۰ ) نیز معدن الاسرار، که تفسیری از قرآن است و تألیف آن در ( ۱۱۷۳ / ۶۰–۱۷۵۹ ) تکمیل شده و همچنین حقائق المعارف، اثری منظوم به سبک مثنوی مولانا بلخی، و شورِ عشق، که یک دیوان شعر است بجای مانده است.
